ผลงานเด่นด้านสิทธิมนุษยชนของนายชาติชาย สุทธิกลม

               ระหว่างการดำรงตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นายชาติชาย สุทธิกลม ทำหน้าที่ประธานอนุกรรมการในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ดังนี้

               1. คณะอนุกรรมการด้านสิทธิมนุษยชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้

               2. คณะอนุกรรมการด้านสิทธิในกระบวนการยุติธรรม

               3. คณะอนุกรรมการกลั่นกรองเรื่องร้องเรียน

โดยมีผลงานเด่นสรุปได้ ดังนี้

เรื่องที่ 1 สิทธิมนุษยชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติให้ความสำคัญกับการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้เป็นพิเศษ เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่ยังคงมีสถานการณ์ความรุนแรงที่มีการสูญเสียชีวิตของประชาชนและเจ้าหน้าที่ของรัฐ อีกทั้งยังมีการแทรกแซงและจำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลด้วยการบังคับใช้กฎหมายของเจ้าหน้าที่รัฐอันส่งผลกระทบต่อบุคคล และส่งผลกระทบทางอ้อมต่อประชาชน บุคคลใกล้ชิด ครอบครัว และสังคมโดยรวม จึงให้ความสำคัญกับการขับเคลื่อนงานส่งเสริมให้สังคมตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชนด้วยกระบวนการให้ความรู้ความเข้าใจในหลักการสิทธิมนุษยชนสากล โดยมีกลุ่มเป้าหมายทั้งประชาชน นักเรียนนักศึกษา เครือข่ายและภาคประชาสังคม และเจ้าหน้าที่ของรัฐ นอกจากนี้ ยังมุ่งพัฒนาศูนย์ประสานงานด้านสิทธิมนุษยชนที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ให้เป็นกลไกรองรับการส่งเสริมสิทธิมนุษยชน การประสานข้อมูล และการรับเรื่องร้องเรียนให้มีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การประสานความร่วมมือกับผู้กำหนดนโยบายในพื้นที่ ทั้งในส่วนของการเข้าพบเพื่อปรึกษาหารือสถานการณ์สิทธิมนุษยชนและมีข้อเสนอแนะต่อ  แม่ทัพภาคที่ 4 (ผู้อำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4) และเลขาธิการศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อให้กำหนดแนวนโยบายให้สอดคล้องกับหลักการสิทธิมนุษยชนมาอย่างต่อเนื่องทุกปี

               นอกจากนี้ ยังได้พัฒนากลไกการตรวจสอบเรื่องร้องเรียนที่มีการกล่าวอ้างว่ามีการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน ซึ่งเป็นหน้าที่ประการสำคัญของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติที่จะทำให้การคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชนเป็นจริง โดยสร้างกลไกให้สามารถเข้าถึงกระบวนการร้องเรียนได้ง่าย ด้วยการพัฒนาศูนย์ประสานงานฯ ให้เป็นสถานที่รับเรื่องร้องเรียน สอบถามข้อเท็จจริงเบื้องต้น และประสานการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน โดยสามารถทำหน้าที่แทนเจ้าหน้าที่ส่วนกลางได้ตรงตามความต้องการของผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง และมีความรวดเร็วทันต่อสถานการณ์ รวมถึงการพัฒนาระบบการตรวจสอบเพื่อสร้างความเชื่อมั่นของประชาชนและผู้มีส่วนได้เสีย ซึ่งเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับการบังคับใช้กฎหมายของเจ้าหน้าที่ในการจับกุม ควบคุมบุคคลซึ่งเป็นกรณีเร่งด่วนและจำเป็นต้องตรวจสอบข้อเท็จจริงอย่างเร่งด่วน จึงได้กำหนดให้พนักงานเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบสำนวนจากส่วนกลางลงพื้นที่ไปพบผู้ร้องและผู้เสียหาย ณ สถานที่ควบคุมตัวทันที พร้อมกับขอทราบข้อมูลจากเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง ทำให้ได้รับข้อเท็จจริงอย่างทันท่วงทีและสามารถประสานการทำงานกับหน่วยงานของรัฐและญาติของผู้ถูกควบคุมตัวเพื่อแจ้งข้อเท็จจริง อันเป็นการลดความหวาดระแวงต่อกันและลดความกังวลของญาติได้ ทั้งนี้ ในการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนได้นำข้อเท็จจริงที่ได้จากการตรวจสอบมาวิเคราะห์ให้เห็นสภาพปัญหาและเสนอแนะมาตรการต่อรัฐบาลและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

1. ความสำคัญ/สภาพปัญหา

               สิทธิที่จะไม่ถูกกระทำทรมานและบังคับสูญหายได้รับการรับรองและคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 28 ซึ่งบัญญัติว่า บุคคลย่อมมีสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย การทรมาน ทารุณกรรม หรือการลงโทษด้วยวิธีการโหดร้าย หรือไร้มนุษยธรรมจะกระทำมิได้ รวมทั้งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ข้อ 7 ที่กำหนดว่าบุคคลจะถูกทรมาน หรือได้รับการปฏิบัติ หรือการลงโทษที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรมหรือต่ำช้ามิได้ และการรับรองสิทธิดังกล่าวยังปรากฏในอนุสัญญาต่อต้านการทรมานและการประติบัติ หรือการลงโทษอื่นที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรี (Convention against Torture and Other Cruel Inhuman or Degrading Treatment or Punishment: CAT) ซึ่งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีหน้าที่และอำนาจในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนให้เป็นไปตามที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนให้การรับรอง โดยกลไกการตรวจสอบและรายงานข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชน และเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมทั้งเสนอมาตรการเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อหน่วยงานของรัฐหรือเอกชนที่เกี่ยวข้อง รวมถึงหน้าที่ในการส่งเสริมทุกภาคส่วนให้ตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชนและหน้าที่อื่น ๆ ที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยกำหนด 

2. การดำเนินการ

               จากการปฏิบัติหน้าที่ของนายชาติชาย สุทธิกลม ในฐานะประธานอนุกรรมการด้านสิทธิมนุษยชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ และประธานอนุกรรมการด้านสิทธิในกระบวนการยุติธรรม ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เห็นว่าแม้หน่วยงานภาครัฐจะมีความพยายามทั้งในทางการบริหารและทางนิติบัญญัติเพื่อลดความรุนแรงต่อปัญหาในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ซึ่งมีผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกายของประชาชนและเจ้าหน้าที่รัฐในพื้นที่ โดยแสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้ามาอย่างต่อเนื่อง แต่ยังคงพบปัญหาการละเมิดสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย โดยเฉพาะเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับการปฏิบัติของเจ้าหน้าที่จากการบังคับใช้กฎหมายที่ทำให้สิทธิและเสรีภาพของบุคคลได้รับผลกระทบ จึงศึกษาสภาพปัญหาและกำหนดวิธีการเพื่อแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน ดังนี้

               2.1 งานด้านการส่งเสริมสิทธิมนุษยชน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้สร้างกลไกในการสร้างความรู้ความเข้าใจในหลักการสิทธิมนุษยชน เพื่อให้สังคมตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชนอันเป็นกลไกการให้ความรู้ความเข้าใจในหลักการสิทธิมนุษยชนสากล และแนวทางปฏิบัติที่สอดคล้องกับหลักการดังกล่าว โดยมุ่งเน้นกลุ่มเป้าหมายที่เป็นเยาวชน เครือข่ายและภาคประชาสังคม และเจ้าหน้าที่ผู้บังคับใช้กฎหมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เห็นว่าในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ เจ้าหน้าที่ทหาร ตำรวจ และฝ่ายปกครอง ซึ่งมีบทบาทหน้าที่ในการป้องกันและแก้ไขปัญหาความไม่สงบที่เกิดขึ้น โดยมีอำนาจจับกุมบุคคลที่สงสัยว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ความไม่สงบ และนำตัวไปควบคุมในสถานที่ที่กฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงกำหนด ซึ่งอำนาจของเจ้าหน้าที่เหล่านั้นจะมีความเกี่ยวข้องและกระทบกับสิทธิและเสรีภาพในชีวิตร่างกาย และความเป็นอยู่ส่วนตัวของบุคคลได้โดยตรง และโดยที่ศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ สิทธิเสรีภาพ และความเสมอภาคของบุคคล อยู่ในความหมายของสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะสิทธิที่จะไม่ถูกทรมาน ซึ่งบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่ได้ให้การรับรองคุ้มครองไว้  เจ้าหน้าที่รัฐที่ใช้อำนาจตามกฎหมายต้องให้ความเคารพและคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ไม่เป็นเงื่อนไขที่จะนำไปสู่การสร้างสถานการณ์ความไม่สงบ  

               ในการนี้ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมกับกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4 ส่วนหน้า ได้จัดการฝึกอบรมให้กับกลุ่มเป้าหมาย เพื่อส่งเสริมความรู้ความเข้าใจในหลักการสิทธิมนุษยชน และสามารถนำไปปรับใช้ในการปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพ ดังนี้

                   –     ปี 2559 อบรมสร้างความรู้ความเข้าใจเรื่องสิทธิมนุษยชนให้กับเยาวชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ระหว่างวันที่ 22 – 23 ธันวาคม 2559 จำนวน 112 คน

                   –     ปี 2560 อบรมพนักงานเจ้าหน้าที่ของสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ระหว่างวันที่ 17 – 19 กุมภาพันธ์ 2560 จำนวน 30 คน

                   –     ปี 2561 อบรมเจ้าหน้าที่รัฐที่ปฏิบัติงานในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ 4 ครั้ง (ระหว่างวันที่ 29 – 30 มกราคม 2561, วันที่ 1 – 2 กุมภาพันธ์ 2561, วันที่ 5 – 6 กุมภาพันธ์ 2561 และวันที่ 8 – 9 กุมภาพันธ์ 2561

               2.2 งานด้านการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับคำร้องจากประชาชนจำนวนมาก กว่าร้อยละ 90 เป็นกรณีร้องเรียนที่อ้างว่าเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงปฏิบัติหน้าที่โดยบังคับใช้กฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงในลักษณะอันเป็นการจำกัดสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกายของบุคคล เกี่ยวกับการจับกุมและการควบคุมตัวบุคคลจากที่พักอาศัย แล้วนำตัวไปควบคุมเพื่อสอบถามข้อมูลข่าวสารที่หน่วยงานทางทหารค่ายอิงคยุทธบริหาร อำเภอหนองจิก จังหวัดปัตตานี อีกทั้งระหว่างการควบคุมตัวได้ถูกเจ้าหน้าที่ล่วงละเมิดต่อร่างกายของผู้ถูกคุมตัวด้วยการทำร้ายร่างกาย และเมื่อผู้ร้องและบุคคลในครอบครัวเดินทางไปขออนุญาตเยี่ยมผู้ถูกควบคุมตัวในช่วง 3 วันแรกของการควบคุมตัว ก็ไม่ได้รับอนุญาตจากเจ้าหน้าที่ ส่วนบางรายที่ได้รับอนุญาตก็ทำได้เพียงการทักทายและรับของเยี่ยมเท่านั้น ส่งผลให้ครอบครัวและญาติผู้ถูกควบคุมตัวเกิดความกังวลต่อสวัสดิภาพและความปลอดภัยของผู้ถูกควบคุมตัว 

                   1) การประสานความร่วมมือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

                   จากสภาพปัญหาดังกล่าว คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ประสานความร่วมมือเพื่อเข้าพบ ปรึกษาหารือและให้ข้อเสนอแนะต่อแม่ทัพภาคที่ 4 (ผู้อำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4) อย่างต่อเนื่องทุกปี เพื่อขอให้กำหนดแนวนโยบายที่สอดคล้องกับหลักการสิทธิมนุษยชน และที่สำคัญคือ การพัฒนากลไกการประสานงานในพื้นที่และการตรวจสอบข้อเท็จจริงของพนักงานเจ้าหน้าที่ เพื่อให้การเข้าถึงการร้องเรียนเป็นไปโดยง่าย และการเข้าถึงข้อเท็จจริงเบื้องต้นมีความรวดเร็ว แม่นยำ โดยกำหนดให้เจ้าหน้าที่ประจำศูนย์ศึกษาและประสานงานสิทธิมนุษยชนจังหวัดชายแดนภาคใต้ ซึ่งมีสถานที่ตั้งอยู่ที่มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี จังหวัดปัตตานี ทำหน้าที่รับฟังปัญหาและเรื่องร้องเรียน รวมทั้งแสวงหาข้อมูลเบื้องต้น หากเป็นกรณีเร่งด่วนที่จำเป็นต้องตรวจสอบข้อเท็จจริงโดยทันทีก็ได้มอบหมายให้พนักงานเจ้าหน้าที่ของสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติผู้รับผิดชอบสำนวนลงพื้นที่ เพื่อพบผู้ร้องและผู้เสียหาย ณ สถานที่ควบคุมตัว พร้อมกับขอทราบข้อมูลจากเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง จึงทำให้ได้รับทราบข้อเท็จจริงอย่างทันท่วงทีและสามารถประสานการทำงานกับหน่วยงานของรัฐและญาติของผู้ถูกควบคุมตัวให้ทราบข้อเท็จจริงดังกล่าว อันเป็นการลดความหวาดระแวงต่อกันและลดความกังวลของญาติได้

                   2) การตรวจสอบข้อเท็จจริง

                   ในช่วงปี 2560 – 2561 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับคำร้องเรียนเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย อันเกี่ยวเนื่องกับสิทธิในกระบวนการยุติธรรมที่เกิดขึ้นในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ จำนวน 119 คำร้อง จึงได้นำเรื่องร้องเรียนที่มีลักษณะเดียวกัน จำนวน 100 คำร้อง มาดำเนินการตรวจสอบ ตามรายงานผลการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน ที่ 87 – 186/2562 ลงวันที่ 3 เมษายน 2562 เรื่อง สิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกายและสิทธิในกระบวนการยุติธรรม กรณีกล่าวอ้างว่าเจ้าหน้าที่ทหารซ้อมทรมานบุคคลผู้ต้องสงสัยในระหว่างถูกควบคุมตัว ซึ่งข้อเท็จจริงจากการตรวจสอบพบว่า การควบคุมตัวตามกฎหมายพิเศษด้านความมั่นคง แม้จะเป็นเพียงการนำตัวบุคคลไปสอบถามข้อเท็จจริงโดยยังไม่ได้แจ้งข้อหาว่าบุคคลได้กระทำความผิดทางอาญา แต่การควบคุมตัวในลักษณะดังกล่าวก็เป็นการคุมขังหรือหน่วงเหนี่ยวตัวบุคคลไว้มิให้มีเสรีภาพในร่างกายซึ่งไม่ได้เป็นไปตามกระบวนการยุติธรรมทางอาญาปกติมีผลทำให้บุคคลไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กล่าวคือ ไม่ได้รับการปฏิบัติและสิทธิในฐานะเป็นผู้ถูกจับ ผู้ต้องหา หรือจำเลยในคดีอาญา ถึงแม้ว่าพฤติการณ์ที่ผู้ร้องกล่าวอ้างในคำร้อง จากการตรวจสอบข้อเท็จจริงของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจะไม่พบประจักษ์พยานหรือพยานหลักฐานอย่างอื่นที่ยืนยันได้อย่างแน่ชัดว่ามีการกระทำที่เข้าข่ายเป็นการทรมานและปฏิบัติที่โหดร้าย หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรีต่อผู้ถูกควบคุมตัวในสถานที่ควบคุมตัวของผู้ถูกร้อง เนื่องจากการร้องเรียนขอให้ตรวจสอบ มักเกิดขึ้นภายหลังเหตุการณ์ที่กล่าวอ้างตามคำร้องที่เกิดขึ้นผ่านมาแล้วไม่ต่ำกว่า 2 สัปดาห์ และบางกรณีระยะเวลาล่วงเลยไปมากกว่า 2 – 3 เดือน จึงเป็นการยากที่จะได้พยานหลักฐานมาใช้ประกอบการตรวจสอบ 

                   3) ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงเห็นสมควรเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มาตรา 26 (1) ต่อคณะรัฐมนตรี กระทรวงยุติธรรม และกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4 ส่วนหน้า สำหรับกรณีการควบคุมตัวบุคคลตามกฎหมายพิเศษว่าด้วยความมั่นคง ดังนี้

                        3.1) คณะรัฐมนตรีและกระทรวงยุติธรรมควรสร้างกลไกภายในประเทศเพื่อประกันสิทธิของบุคคลตามอนุสัญญาต่อต้านการทรมานและการประติบัติหรือการลงโทษอื่นที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรี (Convention against Torture and Other Cruel Inhuman or Degrading Treatment or Punishment : CAT) ให้เป็นรูปธรรมยิ่งขึ้น ดังนี้

                                (1) คณะรัฐมนตรีควรเร่งรัดการจัดทำร่างกฎหมายเพื่ออนุวัติการตามอนุสัญญาต่อต้านการทรมานและการประติบัติหรือการลงโทษอื่นที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรี เสนอต่อรัฐสภาพิจารณา

                                (2) กระทรวงยุติธรรม โดยคณะกรรมการจัดการเรื่องราวร้องทุกข์เพื่อช่วยเหลือประชาชนจากการถูกทรมานและบังคับสูญหาย ควรเร่งกำหนดมาตรการป้องกันการถูกทรมาน และกำหนดมาตรการสำหรับรับเรื่องราวร้องเรียนและตรวจสอบการกระทำที่เกี่ยวข้องกับการทรมานบุคคลในจังหวัดชายแดนภาคใต้เป็นกรณีเร่งด่วน

                        3.2) กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4 ส่วนหน้า ควรกำหนดระเบียบว่าด้วยการควบคุมตัวบุคคลตามกฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงซึ่งทำให้บุคคลสูญเสียอิสรภาพ และดำเนินการเพื่อให้เกิดความโปร่งใส โดยอย่างน้อยที่สุดควรมีรายละเอียด ดังนี้

                                (1) การแจ้งให้บุคคลที่ถูกทำให้สูญเสียอิสรภาพทราบถึงเหตุที่ถูกควบคุมตัว และการแจ้งให้บุคคลในครอบครัวของผู้ถูกควบคุมตัวทราบเกี่ยวกับข้อเท็จจริงของการควบคุมตัว สถานที่ควบคุมตัว และการเคลื่อนย้ายไปยังสถานที่แห่งอื่น (ถ้ามี)

                                (2) การตรวจร่างกายและตรวจสุขภาพของผู้ถูกควบคุมตัวโดยแพทย์ทันทีเมื่อบุคคลถูกส่งตัวเข้าสู่สถานที่ควบคุมตัว และกำหนดให้มีการตรวจร่างกายซ้ำในระหว่างการควบคุมอย่างสม่ำเสมอทุก 5 – 7 วัน และทุกครั้งที่มีการส่งตัวไปยังสถานที่ควบคุมตัวแห่งอื่น ในกรณีที่ผู้ถูกควบคุมตัวเจ็บป่วยหรือได้รับบาดเจ็บ ควรได้รับการตรวจรักษาจากแพทย์ โดยหากเจ็บป่วยร้ายแรงควรได้รับการส่งตัวไปยังสถาบันผู้เชี่ยวชาญหรือโรงพยาบาลเพื่อการรักษาโดยพลัน และควรรับรองสิทธิของผู้ถูกควบคุมตัวในการเรียกร้องขอให้มีการตรวจโดยแพทย์ที่ผู้ถูกควบคุมตัวเลือกเพื่อขอความเห็นทางการแพทย์อีกทางหนึ่ง[1] ทั้งนี้ รายงานทางการแพทย์ดังกล่าวควรมีการเปิดเผยหรือให้สามารถตรวจสอบได้

                                (3) การจัดเวลาการเยี่ยมบุคคลผู้ถูกควบคุมตัวตามกฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงให้เพียงพอในแต่ละครั้ง อาจกำหนดระยะเวลาว่าสามารถเยี่ยมได้ครั้งละอย่างน้อย 10 นาที แต่ไม่เกิน 30 นาที เป็นต้น ทั้งนี้ ตามความเหมาะสมแก่ญาติที่อยู่ห่างไกล และนำข้อเสนอแนะในรายงานผลการตรวจสอบของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ที่ 291 – 295/2557 ลงวันที่ 28 สิงหาคม 2557 มาปฏิบัติเพื่อลดปัญหาความไม่เชื่อมั่นและกังวลต่อการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่

                                (4) การจัดสถานที่สำหรับควบคุมและสถานที่สำหรับการซักถามบุคคลผู้ถูกควบคุมตัวตามกฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงให้สามารถตรวจสอบได้และมีมาตรฐาน โดยสภาพความเป็นอยู่ในสถานที่ควบคุมตัวจะต้องสะอาด มีขนาดพอเหมาะกับจำนวนบุคคลที่อยู่ในห้องนั้น มีการระบายอากาศ ควรมีแสงสว่างจากธรรมชาติ และมีแสงสว่างที่เพียงพอสำหรับการดำเนินกิจวัตรส่วนตัวในตอนกลางคืน[2] ทั้งนี้ ควรติดตั้งกล้องวงจรปิดในพื้นที่ควบคุมเพื่อความปลอดภัยของผู้ถูกควบคุมตัว เพื่อพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของเจ้าหน้าที่ และเพื่อประโยชน์ในการตรวจสอบข้อเท็จจริงกรณีมีข้อร้องเรียนเกี่ยวกับการซ้อมทรมานผู้ถูกควบคุมตัว

                        3.3) กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4 ส่วนหน้า ควรให้พนักงานเจ้าหน้าที่ตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 ได้ตรวจสอบสถานที่ควบคุมตัวหรือพบผู้ถูกควบคุมตัวตามกฎหมายพิเศษด้านความมั่นคงทันที เมื่อได้รับการประสานเพื่อตรวจสอบให้ได้ข้อเท็จจริงตามหน้าที่และอำนาจโดยเร็ว ทั้งนี้ เพื่อประโยชน์ในการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของบุคคล

เรื่องที่ 2 การคุ้มครองสิทธิของบุคคลในกระบวนการยุติธรรม

1. ความเป็นมา

               สิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย เป็นสิทธิโดยธรรมชาติที่ติดตัวมนุษย์ และเป็นสิทธิและเสรีภาพที่ได้รับการรับรองตามกฎหมาย ทั้งในกฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนและกฎหมายภายในตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย การกระทำของบุคคลหรือองค์กรของรัฐที่เกี่ยวข้องกับบุคลอื่นจึงต้องตระหนักและคำนึงถึงสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเข้าไปแทรกแซงในสิทธิและเสรีภาพดังกล่าวของเจ้าหน้าที่รัฐ ทั้งเรื่องการจับ การตรวจค้น การควบคุม หรือการทรมาน ทารุณกรรมหรือการลงโทษด้วยวิธีการที่โหดร้ายต่อบุคคลโดยอำเภอใจจะกระทำ มิได้เว้นแต่ที่กฎหมายกำหนด อีกทั้งรัฐจำต้องดำเนินมาตรการทั้งด้านบริหาร นิติบัญญัติและตุลาการหรือมาตรการอื่นๆ เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนดังกล่าว ซึ่งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตามรัฐธรรมนูญ ภายใต้เจตนารมณ์แห่งการจัดตั้งสถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามหลักการว่าด้วยสถานะและหน้าที่ของสถาบันแห่งชาติเพื่อการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชนหรือหลักการปารีส (Paris Principles) ที่มุ่งหมายจะให้เป็นสถาบันที่เป็นตัวแทนของประเทศโดยส่วนรวม เพื่อช่วยให้ประชาชนทั้งประเทศก้าวเข้าสู่กระบวนการตัดสินใจที่ยึดหลักสิทธิมนุษยชน โดยทำหน้าที่ในการเสนอความเห็น ข้อเสนอแนะและรายงานต่าง ๆ ต่อรัฐบาล รัฐสภา และหน่วยงานอื่นในเรื่องที่เกี่ยวกับการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชน ในฐานะที่เป็นสถาบันที่ให้คำปรึกษา ไม่ว่าจะได้รับการร้องขอจากหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องหรืออาศัยอำนาจหน้าที่ในการรับฟังปัญหาโดยไม่ต้องส่งเรื่องต่อไปให้กับหน่วยงานอื่นที่สูงกว่า โดยที่การเผยแพร่ความเห็น ข้อเสนอแนะและรายงานต่างๆ รวมทั้งอำนาจพิเศษของสถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติควรครอบคลุมถึงเรื่องบทบัญญัติของกฎหมาย หรือการบริหารด้านต่าง ๆ รวมถึงบทบัญญัติที่เกี่ยวกับองค์กรตุลาการที่จะมุ่งรักษาและขยายการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

2. การดำเนินการ

               2.1 การตรวจสอบเรื่องร้องเรียนด้านสิทธิในกระบวนการยุติธรรม

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับสิทธิในกระบวนการยุติธรรมในปี พ.ศ. 2559 จำนวน 206 เรื่อง ปี พ.ศ. 2560 จำนวน 530 เรื่อง และปี พ.ศ. 2561 จำนวน 203 เรื่อง โดยได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงและมีข้อเสนอแนะในเชิงป้องกัน เชิงแก้ไขปัญหา และให้หน่วยงานเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบ อาทิเช่น

               รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 211/2559 กรณีกล่าวอ้างว่า มีกลุ่มชายประมาณ 10 คน พร้อมทั้งรถแบคโฮกำลังรื้อรั้วบ้านของผู้ร้องซึ่งเป็นผู้หญิง เมื่อผู้ร้องเข้าไปสอบถามกลับถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจนายหนึ่งพูดจาด้วยถ้อยคำที่ไม่สุภาพ พร้อมทั้งแจ้งให้เจ้าหน้าที่ตำรวจอื่นใส่กุญแจมือผู้ร้อง แล้วมีการทำร้ายร่างกายและพยายามใส่กุญแจมือ ผู้ร้องพยายามดิ้นรนขัดขืน แต่ถูกนำตัวขึ้นรถตู้โดยมีมารดาของผู้ร้องอยู่ในเหตุการณ์ด้วย จากนั้นได้นำรถตู้ไปจอดที่โรงอาหารของศูนย์ฝึกยุทธวิธีตำรวจกลาง หนองสาหร่าย ซึ่งมิใช่สถานีตำรวจและมิได้ส่งตัวผู้ร้องส่งให้พนักงานสอบสวนทำการสอบสวนทันที คงใส่กุญแจมือตลอดเวลา ทำให้ข้อมือชาและเขียวซ้ำ อีกประมาณ 1 ชั่วโมงต่อมา ผู้ร้องจึงถูกนำตัวไปส่งที่สถานีตำรวจภูธรหนองสาหร่าย มอบตัวแก่พนักงานสอบสวน และถูกตั้งข้อกล่าวหาว่าดูหมิ่นเจ้าพนักงานและต่อสู้ขัดขวางเจ้าพนักงานขณะปฏิบัติหน้าที่

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาจากข้อเท็จจริงแล้วเห็นว่าการที่เจ้าหน้าที่ตำรวจเข้าจับกุมโดยใช้กำลังบังคับและใส่กุญแจมือผู้ร้องซึ่งเป็นหญิงแน่นเกินไปและเป็นเวลานานเกินความจำเป็น ถือว่าเป็นการใช้วิธีการที่ไม่เหมาะสม อันเป็นการกระทำที่ไม่สอดคล้องกับประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 86 และประมวลระเบียบการตำรวจเกี่ยวกับคดี บทที่ 14 การใช้เครื่องพันธนาการ และเมื่อการกระทำของเจ้าหน้าที่ตำรวจมีผลทำให้ผู้ร้องได้รับบาดเจ็บจนต้องเข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลปากช่องนานา จึงเป็นการจับกุมและควบคุมผู้ร้องโดยวิธีการที่ไม่เหมาะสม อันถือเป็นการบังคับใช้กฎหมายที่ไม่เป็นไปตามหลักการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของผู้ร้องที่ได้รับการรับรองตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 (ที่ใช้บังคับในขณะตรวจสอบ)  กรณีจึงเป็นการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนของผู้ร้อง และเห็นสมควรให้มีการกำหนดมาตรการการแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อตำรวจภูธรจังหวัดนครราชสีมา สำนักงานตำรวจแห่งชาติ และสำนักงานอัยการสูงสุด ดังนี้

                   (1) ให้ตำรวจภูธรจังหวัดนครราชสีมาใช้อำนาจตามพระราชบัญญัติตำรวจแห่งชาติ พ.ศ. 2547 พิจารณาดำเนินการตามอำนาจหน้าที่แก่เจ้าหน้าที่ตำรวจซึ่งกระทำการละเมิดสิทธิมนุษยชนดังกล่าว

                   (2) ให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติกำชับและสั่งการให้หน่วยงานและเจ้าหน้าที่ภายในสังกัดว่า ในการจับกุมให้เจ้าหน้าที่ตำรวจปฏิบัติให้เป็นไปตามกฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้องอย่างเคร่งครัด มิให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนขึ้นอีก

                   (3) ให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติกำชับและสั่งการให้หน่วยงานในสังกัดให้ความร่วมมือกับคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติในการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน ด้วยการชี้แจงข้อเท็จจริงและเสนอพยานหลักฐานตามที่ได้รับการร้องขอ อันถือเป็นโอกาสที่จะพิสูจน์ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการกระทำที่มีการอ้างว่าเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน

                   (4) ให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติและสำนักงานอัยการสูงสุด พิจารณาการตั้งข้อหา การสอบสวนดำเนินคดีและการสั่งคดีว่าผู้ต้องหาได้กระทำความผิดครบถ้วนตามองค์ประกอบความผิดทางอาญาหรือไม่ 

               รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 1029/2560 กรณีกล่าวอ้างว่าเจ้าหน้าที่ตำรวจและเจ้าหน้าที่ทหาร รวมจำนวน 20 นาย สนธิกำลังเข้าบุกตรวจค้นบ้านของผู้ร้อง โดยอ้างอำนาจตามมาตรา 44 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 กล่าวหาว่าผู้ร้องผลิตสินค้าไม่ได้รับอนุญาตจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา จากนั้นได้ยึดสินค้าและอุปกรณ์ต่าง ๆ นำขึ้นรถยนต์กระบะไปยังสถานีตำรวจนครบาลธรรมศาลา เจ้าหน้าที่ตำรวจขอตรวจสอบใบอนุญาตผลิตสินค้า ผู้ร้องจึงได้แสดงหลักฐานต่อเจ้าหน้าที่ตำรวจว่ามีใบอนุญาตเลขที่สารบบอาหารที่ 12–1–09448–1–0484 และเลขที่สารบบอาหารที่ 12–1–09448–1–0155 เจ้าหน้าที่ตำรวจจึงไม่แจ้งข้อกล่าวหาและได้คืนสินค้าให้แก่ผู้ร้อง ต่อมา เจ้าหน้าที่ตำรวจได้โทรศัพท์เรียกผู้ร้องทุกข์และทนายความผู้รับมอบอำนาจมาพบเจ้าหน้าที่ตำรวจ จึงทราบจากทนายความว่าได้รับมอบอำนาจจากบริษัทคู่แข่งของผู้ร้องที่ผลิตสินค้าประเภทเดียวกัน แต่มิใช่ประชาชนทั่วไปที่ใช้สินค้าของผู้ร้องมาร้องทุกข์ต่อเจ้าหน้าที่ตำรวจแต่อย่างใด ผู้ร้องมีความกังวลว่าการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่เป็นการกระทำที่เกินกว่าเหตุและอาจได้รับผลประโยชน์จากบริษัทคู่แข่ง นอกจากนี้ การตรวจค้นในวันดังกล่าว ไม่มีเจ้าหน้าที่จากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือกระทรวงสาธารณสุขมาร่วมตรวจสอบด้วย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาเห็นว่า ประเด็นตามคำร้องเกี่ยวข้องกับเสรีภาพในเคหสถานของบุคคลกับการใช้อำนาจค้นและการปฏิบัติของผู้ถูกร้องในเรื่องการค้น ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 33 ประกอบมาตรา 26 มาตรา 27 และมาตรา 29 ประกอบรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 (ที่ใช้บังคับในขณะตรวจสอบ) ได้ให้การรับรองเสรีภาพดังกล่าวไว้ว่า บุคคลย่อมมีเสรีภาพในเคหสถาน และได้รับความคุ้มครองในการที่จะอยู่อาศัยและครอบครองเคหสถานโดยปกติสุข การเข้าไปในเคหสถานโดยปราศจากความยินยอมของผู้ครอบครอง หรือการตรวจค้นเคหสถานหรือในที่รโหฐานจะกระทำมิได้ เว้นแต่มีคำสั่งหรือหมายของศาล หรือมีเหตุอย่างอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ ทั้งนี้ เสรีภาพดังกล่าวรัฐธรรมนูญกำหนดให้มีความผูกพันองค์กรของรัฐฝ่ายบริหารในอันที่จะให้ความเคารพและปฏิบัติให้เป็นไปตามกฎหมาย โดยการค้นในเคหสถานจะกระทำได้เท่าที่จำเป็นและไม่กระทบต่อสาระสำคัญของสิทธิและเสรีภาพ สำหรับกระบวนการยุติธรรมทางอาญาเป็นกระบวนการเพื่อนำตัวผู้กระทำความผิดมาฟ้องลงโทษต่อศาล โดยกฎหมายกำหนดให้มีมาตรการบังคับทางอาญาสำหรับเป็นเครื่องมือของเจ้าหน้าที่ของรัฐในการจับกุม ควบคุมตัวบุคคล รวมถึงการค้นเคหสถาน อย่างไรก็ตาม ในการดำเนินกระบวนการยุติธรรมย่อมมีผลกระทบเป็นการจำกัดสิทธิและเสรีภาพ ทั้งต่อชีวิต ร่างกายและทรัพย์สินของบุคคลผู้ถูกกล่าวหารัฐธรรมนูญจึงให้การคุ้มครองบุคคลที่ถูกกล่าวหาจากมาตรการบังคับทางอาญาดังกล่าว โดยกำหนดให้การใช้อำนาจตามกฎหมายโดยองค์กรของรัฐฝ่ายบริหารต้องคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญให้การรับรองด้วย ดังนั้น เมื่อการค้นเป็นการรบกวนและแทรกแซงความเป็นอยู่ในเคหสถานของบุคคลและเป็นมาตรการทางกฎหมายที่มีผลกระทบเป็นการจำกัดสิทธิและเสรีภาพในเคหสถาน การเข้าตรวจค้นในเคหสถานโดยเจ้าหน้าที่ของรัฐ จึงจะต้องปฏิบัติให้เป็นไปตามเงื่อนไขของรัฐธรรมนูญและกฎหมาย กล่าวคือ ต้องมีหมายค้นของศาลเพื่อให้ศาลได้ตรวจสอบถึงเหตุผลความจำเป็นก่อนการค้น หรือต้องมีเหตุตามที่กฎหมายบัญญัติให้ค้นได้โดยไม่ต้องมีหมายของศาล และในการใช้อำนาจเข้าตรวจค้นต้องกระทำเท่าที่จำเป็นโดยจะต้องคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายรับรองด้วย จึงจะเป็นการค้นที่ชอบด้วยกฎหมายและไม่ละเมิดสิทธิมนุษยชน ซึ่งข้อเท็จจริงจากการตรวจสอบน่าเชื่อว่ามีการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน จึงมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกัน  หรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชนไปยังสำนักงานตำรวจแห่งชาติและกองทัพบก ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) ดังนี้

                   (1) สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรดำเนินการตามกฎหมายและระเบียบกับเจ้าหน้าที่ตำรวจ สถานีตำรวจนครบาลธรรมศาลา ที่กระทำการอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนตามคำร้องนี้

                   (2) สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรกำชับเจ้าหน้าที่ตำรวจให้ปฏิบัติหน้าที่ไปตามกรอบของกฎหมายโดยคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพของประชาชน รวมถึงเพิ่มมาตรการที่เหมาะสมเพื่อป้องกันมิให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในลักษณะนี้ขึ้นอีกในอนาคต

                   (3) กองทัพบกควรดำเนินการตามกฎหมายและระเบียบกับเจ้าหน้าที่ทหาร กองร้อยชุดประสานงานประจำพื้นที่ ร.19 พัน 2 ที่กระทำการอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนตามคำร้องนี้

               รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 1011/2560 เป็นคำร้องเกี่ยวกับสิทธิในกระบวนการยุติธรรม และสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย กรณีถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจข่มขู่และทำรายร่างกายเพื่อให้รับสารภาพซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 (ที่ใช้บังคับในขณะตรวจสอบ) ประกอบรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 ได้ให้การรับรองสิทธิและเสรีภาพดังกล่าวไว้ว่า บุคคลย่อมมีสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย การทรมาน ทารุณกรรม หรือการลงโทษด้วยวิธีการโหดร้ายหรือไร้มนุษยธรรมจะกระทำมิได้ แต่การลงโทษตาม คำพิพากษาของศาลหรือตามที่กฎหมายบัญญัติไม่ถือว่าเป็นการลงโทษด้วยวิธีการโหดร้ายหรือไร้มนุษยธรรม และบุคคลที่เป็นผู้เสียหาย ผู้ต้องหา โจทก์ จำเลย คู่กรณี ผู้มีส่วนได้เสีย หรือพยานในคดีมีสิทธิได้รับการปฏิบัติที่เหมาะสมในการดำเนินการตามกระบวนการยุติธรรม รวมทั้งสิทธิในการได้รับการสอบสวนอย่างถูกต้อง รวดเร็ว เป็นธรรม และการไม่ให้ถ้อยคำเป็นปฏิปักษ์ต่อตนเอง สำหรับกระบวนการยุติธรรมทางอาญาเป็นกระบวนการเพื่อนำตัวผู้กระทำความผิดมาฟ้องลงโทษต่อศาล โดยกฎหมายกำหนดให้มีมาตรการบังคับทางอาญาสำหรับเป็นเครื่องมือของเจ้าหน้าที่ของรัฐที่ทำการจับกุม ควบคุมตัวบุคคล รวมถึงการสอบสวน อย่างไรก็ตาม ในการดำเนินกระบวนการยุติธรรมย่อมมีผลกระทบเป็นการจำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลผู้ถูกกล่าวหาได้ รัฐธรรมนูญจึงให้การคุ้มครองบุคคลที่ถูกกล่าวหาจากมาตรการบังคับทางอาญาดังกล่าว โดยกำหนดให้การใช้อำนาจตามกฎหมาย โดยองค์กรของรัฐฝ่ายบริหารต้องคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญให้การรับรอง และต้องกระทำเท่าที่จำเป็น โดยจะต้องคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายรับรองด้วย 

               จากการตรวจสอบคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นว่ามีการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน จึงเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชนไปยังสำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) ดังนี้

                   (1) สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรดำเนินการตามกฎหมายและระเบียบกับเจ้าหน้าที่ตำรวจ สถานีตำรวจภูธรโคกกลอยและสถานีตำรวจภูธรท้ายเหมือง (ผู้ถูกร้องทั้งสอง) ซึ่งกระทำการอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมถึงพนักงานสอบสวน สถานีตำรวจภูธรท้ายเหมือง ที่ละเลยการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน ตามคำร้องนี้

                   (2) สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรกำชับเจ้าหน้าที่ตำรวจให้ปฏิบัติหน้าที่ไปตามกรอบของกฎหมาย โดยคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพของประชาชน รวมถึงเพิ่มมาตรการที่เหมาะสม เพื่อป้องกันมิให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในลักษณะนี้เกิดขึ้นอีกในอนาคต

                   (3) สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (สำนักงาน ป.ป.ส.) ควรดำเนินการตามอำนาจหน้าที่กับเจ้าหน้าที่ตำรวจตามคำร้องนี้ (ผู้ถูกร้องทั้งสอง) ในฐานะเป็นเจ้าพนักงาน ป.ป.ส. ที่ทำการควบคุมตัวผู้ถูกจับไม่เป็นไปตามระเบียบคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด ว่าด้วยการแต่งตั้ง การปฏิบัติหน้าที่และการกำกับดูแลการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าพนักงาน ป.ป.ส. พ.ศ. 2545

                   (4) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม ในฐานะเป็นผู้รักษาการตามพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามยาเสพติด พ.ศ. 2519 ควรร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง พิจารณาแก้ไขพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามยาเสพติด พ.ศ. 2519 มาตรา 15 ในส่วนของอำนาจควบคุมผู้ถูกจับในความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด และระเบียบคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด ว่าด้วยการแต่งตั้ง การปฏิบัติหน้าที่ และการกำกับดูแลการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าพนักงาน ป.ป.ส. พ.ศ. 2545 ข้อ 24 โดยสมควรกำหนดให้ใช้สถานที่ของราชการเท่านั้นเป็นสถานที่ในการควบคุมผู้ถูกจับ และจะต้องมีการควบคุมการใช้อำนาจที่รัดกุมและตรวจสอบได้ 

               รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 220/2561 กรณีกล่าวอ้างว่า เจ้าหน้าที่ตำรวจและเจ้าหน้าที่ทหาร เข้าตรวจค้นและจับกุมบุคคลภายในบ้าน โดยกล่าวหาว่าร่วมกันฆ่าและอำพรางศพ จากนั้นได้ควบคุมตัวบุคคลภายในบ้าน จำนวน 5 คน ไปยังกองบังคับการตำรวจนครบาล 3 ได้ยึดโทรศัพท์มือถือและเอกสารสำคัญหลายอย่างของกลุ่มผู้ร้องและบุคคลภายในบ้าน เมื่อไปถึงกองบังคับการตำรวจนครบาล 3 โดยได้ควบคุมตัวบุคคลทั้งเจ็ดไว้ในห้องทึบ และในคืนดังกล่าวได้เรียกแต่ละคนมาทำการสอบสวนผลัดเปลี่ยนกันไป ในระหว่างการสอบสวน เจ้าหน้าที่ตำรวจได้ข่มขู่และทำร้ายร่างกายผู้ถูกสอบสวนเพื่อให้กล่าวหาบุคคลที่ถูกควบคุมตัว 2 ราย ว่าร่วมกันฆ่าและอำพรางศพ ต่อมา ในช่วงเช้าของวัน ญาติได้ขอเข้าเยี่ยมบุคคลที่ถูกควบคุมตัวทั้งหมด แต่ได้รับอนุญาตให้เข้าเยี่ยมได้เฉพาะราย จากการสอบถามผู้ถูกควบคุมที่ได้รับการเยี่ยมทราบว่าผู้ถูกควบคุมตัวอื่นที่ไม่ได้รับอนุญาตให้เยี่ยมถูกเจ้าหน้าที่ทำร้ายร่างกายในระหว่างการสอบสวนเพื่อข่มขู่ให้ยอมรับสารภาพ วันต่อมาญาติได้ขอเข้าเยี่ยมบุคคลทั้งหมดอีกครั้ง โดยได้รับอนุญาตให้พบและได้สังเกตเห็นผู้ถูกควบคุมตัวรายหนึ่งมีอาการซึมเศร้าและมีอาการบวมที่บริเวณใบหน้า ในวันดังกล่าวได้ย้ายผู้ถูกควบคุม 2 ราย ไปควบคุมตัวที่สถานีตำรวจนครบาลมีนบุรี และปล่อยตัวผู้ถูกควบคุมอื่นจำนวน 3 คน 

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาเห็นว่า ประเด็นตามคำร้องเกี่ยวข้องกับสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย และสิทธิในกระบวนการยุติธรรมของบุคคล ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 32 และมาตรา 40 ประกอบรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 ที่ใช้บังคับในขณะเกิดเหตุ ได้ให้การรับรองสิทธิและเสรีภาพดังกล่าวไว้ว่า บุคคลย่อมมีสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย ผู้เสียหาย ผู้ต้องหา โจทก์ จำเลย คู่กรณี ผู้มีส่วนได้เสีย หรือพยานในคดีมีสิทธิได้รับการปฏิบัติที่เหมาะสมในการดำเนินการตามกระบวนการยุติธรรม รวมทั้งสิทธิในการได้รับการสอบสวนอย่างถูกต้อง รวดเร็ว เป็นธรรม และการไม่ให้ถ้อยคำเป็นปฏิปักษ์ต่อตนเอง นอกจากนี้ สิทธิและเสรีภาพดังกล่าวยังได้รับการคุ้มครองตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 134 และมาตรา 135 ซึ่งวางหลักการไว้ว่า ผู้ต้องหามีสิทธิได้รับการสอบสวนด้วยความรวดเร็ว ต่อเนื่อง และเป็นธรรม โดยในการถามคำให้การผู้ต้องหา ห้ามมิให้พนักงานสอบสวนทำหรือจัดให้ทำการใด ๆ ซึ่งเป็นการให้คำมั่นสัญญา ขู่เข็ญ หลอกลวง ทรมาน ใช้กำลังบังคับ หรือกระทำโดยมิชอบประการใด ๆ เพื่อจูงใจให้เขาให้การอย่างใด ๆ ในเรื่องที่ต้องหานั้น ดังนั้น ในการดำเนินการสอบสวน พนักงานสอบสวนจะต้องปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายบัญญัติไว้ จึงจะเป็นการดำเนินการที่ชอบด้วยกฎหมายและสอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน นอกจากนี้ ยังมีข้อร้องเรียนเกี่ยวกับเสรีภาพในเคหสถานของบุคคลกับการใช้อำนาจค้นและการปฏิบัติหน้าที่ของผู้ถูกร้องที่ 2 และที่ 3 ในเรื่องการค้น ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 33 ประกอบมาตรา 26 มาตรา 27 และมาตรา 29 ประกอบรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 ที่ใช้บังคับในขณะเกิดเหตุ ได้ให้การรับรองและคุ้มครองเสรีภาพดังกล่าวไว้ว่า บุคคลย่อมมีเสรีภาพในเคหสถาน และได้รับความคุ้มครองในการที่จะอยู่อาศัยและครอบครองเคหสถานโดยปกติสุข การเข้าไปในเคหสถานโดยปราศจากความยินยอมของผู้ครอบครอง หรือการตรวจค้นเคหสถานหรือในที่รโหฐานจะกระทำมิได้ เว้นแต่มีคำสั่งหรือหมายของศาล หรือมีเหตุอย่างอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ ทั้งนี้ หลักความคุ้มครองเสรีภาพดังกล่าว รัฐธรรมนูญกำหนดให้มีความผูกพันองค์กรของรัฐฝ่ายบริหารในอันที่จะให้ความเคารพและปฏิบัติให้เป็นไปตามกฎหมาย กล่าวคือ จะต้องมีหมายค้นของศาล หรือต้องมีเหตุตามที่กฎหมายบัญญัติให้ค้นได้โดยไม่ต้องมีหมายของศาล และในการใช้อำนาจเข้าตรวจค้น ต้องกระทำเท่าที่จำเป็น โดยจะต้องคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายรับรองด้วย จึงจะเป็นการค้นที่ชอบด้วยกฎหมายและสอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน จากการตรวจสอบเห็นว่า การกระทำของเจ้าหน้าที่ตำรวจและเจ้าหน้าที่ทหารในการปิดล้อมตรวจค้นบ้านพักของผู้ร้องเป็นการกระทำโดยไม่มีเหตุผลเพียงพอตามกฎหมาย อันถือเป็นการละเมิดต่อเสรีภาพในเคหสถานของผู้ร้องและบุคคลในครอบครัวที่ได้รับความคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญและกฎหมาย สำหรับการที่เจ้าหน้าที่เชิญตัวบุคคลตามคำร้องไปซักถามข้อเท็จจริง และทำการควบคุมตัวบุคคลดังกล่าวไว้เพื่อการซักถาม ตลอดจนการดำเนินกรรมวิธีซักถาม อาจเข้าข่ายเป็นการหลีกเลี่ยงที่จะไม่ต้องปฏิบัติตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาในเรื่องการจับ การค้น และการควบคุมตัวบุคคลซึ่งเป็นผู้ต้องหาหรือผู้ต้องสงสัยในคดีอาญา ทำให้บุคคลที่ถูกตรวจค้นในเคหสถานและถูกเชิญตัวไปซักถามข้อเท็จจริงไม่ได้รับความคุ้มครองสิทธิต่าง ๆ เฉกเช่นบุคคลที่อยู่ในฐานะผู้ถูกจับ ผู้ต้องหาหรือพยานในคดีอาญา การกระทำของเจ้าหน้าที่ตำรวจจึงเป็นการกระทำที่กระทบต่อสิทธิในกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 32 และมาตรา 40 ประกอบรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 มาตรา 4 ที่ใช้บังคับในขณะเกิดเหตุ ซึ่งยังคงได้รับการรับรองและคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 4 มาตรา 28 มาตรา 29 วรรคสามและวรรคสี่ ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาในส่วนที่ว่าด้วยหลักทั่วไป การค้น การจับ และการสอบสวน ได้แก่ มาตรา 7/1 มาตรา 57 มาตรา 78 มาตรา 92  มาตรา 96 มาตรา 98 มาตรา 102 มาตรา 103 มาตรา 133 วรรคหนึ่ง มาตรา 133 ทวิ มาตรา 134 มาตรา 134/1 มาตรา 134/2 มาตรา 134/3 มาตรา 134/4 และมาตรา 135 อีกทั้งเป็นการกระทำที่กระทบต่อมาตรฐานการคุ้มครองสิทธิเด็กในกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ตามพระราชบัญญัติศาลเยาวชนและครอบครัวและวิธีพิจารณาคดีเยาวชนและครอบครัว พ.ศ. 2553 ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยพระราชบัญญัติศาลเยาวชนและครอบครัวและวิธีพิจารณาคดีเยาวชนและครอบครัว (ฉบับที่ 5) พ.ศ. 2559 มาตรา 68 มาตรา 69 และมาตรา 72 พระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 มาตรา 22 และอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child) ข้อ 37 การกระทำของเจ้าหน้าที่ดังกล่าวจึงเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน จึงมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชน และมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ต่อสำนักงานตำรวจแห่งชาติ กองบังคับการตำรวจนครบาล 3 สถานีตำรวจนครบาลมีนบุรี กองทัพบก และกองทัพภาคที่ 1 ในฐานะหน่วยงานต้นสังกัดของผู้ถูกร้องที่ 1 ที่ 2 และที่ 3 (ตามลำดับ) ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) และ (3) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มาตรา 26 (1) และ (3) ประกอบมาตรา 36 และมาตรา 42 ดังนี้

                   (1) มาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชน 

                   กองบังคับการตำรวจนครบาล 3 สถานีตำรวจนครบาลมีนบุรี และกองทัพภาคที่ 1 ในฐานะหน่วยงานต้นสังกัดของเจ้าหน้าที่ตามคำร้อง ควรตักเตือนและกำชับเจ้าหน้าที่ในสังกัดให้ตระหนักว่า ในการใช้อำนาจใด ๆ ที่อาจกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชน โดยเฉพาะในการตรวจค้น จับกุม และควบคุมตัวผู้ต้องสงสัยในคดีอาญา จะต้องให้ความสำคัญกับกระบวนการและขั้นตอนตามกฎหมาย รวมทั้งคำนึงถึงเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญและกฎหมายที่เกี่ยวข้องอย่างเคร่งครัด ได้แก่ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ในส่วนที่ว่าด้วยสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาในส่วนที่ว่าด้วยหลักทั่วไป การค้น การจับและการสอบสวน พระราชบัญญัติศาลเยาวชนและครอบครัวและ  วิธีพิจารณาคดีเยาวชนและครอบครัว พ.ศ. 2553 ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยพระราชบัญญัติศาลเยาวชนและครอบครัวและวิธีพิจารณาคดีเยาวชนและครอบครัว (ฉบับที่ 5) พ.ศ. 2559 พระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 และอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child) ตลอดจนกฎหมายอื่น ๆ และระเบียบที่เกี่ยวข้อง เป็นต้น เพื่อป้องกันมิให้เกิดเหตุการณ์เช่นนี้ขึ้นอีก

                   (2) ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน  

                   สำนักงานตำรวจแห่งชาติและกองทัพบกควรพิจารณาจัดหลักสูตรอบรมแก่เจ้าหน้าที่ในสังกัดซึ่งปฏิบัติหน้าที่เป็นพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กฎหมายพิเศษ หรือคำสั่งหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ให้มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับหลักเกณฑ์และเงื่อนไขการใช้อำนาจ รวมถึงสาระสำคัญของกฎหมายหรือคำสั่งใด ๆ ที่กำหนดหน้าที่และให้อำนาจแก่เจ้าหน้าที่ด้านการป้องกันและปราบปรามการกระทำผิดทางอาญา เพื่อให้เจ้าหน้าที่ในสังกัดสามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างถูกต้อง แม่นยำ และไม่กระทำการใด ๆ ที่อาจเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนของประชาชน โดยเน้นการตระหนักรู้หลักสิทธิมนุษยชน หรือการเคารพต่อศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์เป็นหัวใจสำคัญในการปฏิบัติหน้าที่ อันจะทำให้สิทธิและเสรีภาพของประชาชนได้รับความคุ้มครองอย่างเป็นรูปธรรมยิ่งขึ้น

                   รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 122/2561 กรณีกล่าวอ้างว่า เจ้าหน้าที่เรือนจำกลางระยองมีพฤติการณ์ปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบโดยมีการทำร้ายร่างกายผู้ต้องขัง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตรวจสอบแล้วน่าเชื่อว่ามีการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน จึงเห็นควรมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางที่เหมาะสมในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อกรมราชทัณฑ์ ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มาตรา 26 (1) ประกอบมาตรา 36 ดังนี้

                   (1) ควรพิจารณาเยียวยาในการรักษาพยาบาล และชดเชยความเสียหายให้แก่ผู้เสียหายอย่างเหมาะสม

                   (2) ควรกำชับการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ให้เป็นไปตามกฎหมายอย่างเคร่งครัด โดยให้ความเคารพต่อศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และสิทธิของผู้ต้องขัง โดยเฉพาะสิทธิในชีวิตและร่างกาย ซึ่งเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานที่มิอาจล่วงละเมิดได้ และลงโทษผู้ฝ่าฝืนอย่างเคร่งครัด

                   รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 476/2560 เรื่อง สิทธิในกระบวนการยุติธรรม อันเกี่ยวเนื่องกับสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย กรณีขอให้ตรวจสอบสาเหตุการตายของผู้ต้องหาคดีพิเศษซึ่งตายในระหว่างถูกควบคุมตัว โดยเมื่อวันที่ 29 สิงหาคม 2559 พี่ชายของผู้ร้องถูกเจ้าหน้าที่กรมสอบสวนคดีพิเศษ จับกุมและนำตัวไปควบคุมไว้ที่อาคารกรมสอบสวนคดีพิเศษ ต่อมา เมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2559 เวลาประมาณ 03.15 นาฬิกา ผู้ร้องได้รับแจ้งว่าพี่ชายป่วยอยู่ที่โรงพยาบาลมงกุฎวัฒนะและถึงแก่ความตายในเวลาต่อมา คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ตรวจสอบแล้วเห็นว่า เจ้าหน้าที่ของกรมสอบสวนคดีพิเศษที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมตัวพี่ชายของผู้ร้องละเลยต่อการดูแลความปลอดภัยให้แก่พี่ชายของผู้ร้องในฐานะเป็นผู้ต้องหา อันเป็นการละเลยการกระทำอันส่งผลโดยตรงที่ทำให้พี่ชายของผู้ร้องถึงแก่ความตาย การละเลยการกระทำในครั้งนี้จึงทำให้สิทธิของพี่ชายของผู้ร้องถูกกระทบในสาระสำคัญ โดยเฉพาะสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย และสิทธิในกระบวนการยุติธรรม และมีผลทำให้สิทธิและเสรีภาพของพี่ชายของผู้ร้องที่ได้รับการรับรองและคุ้มครองโดยรัฐธรรมนูญหมดสิ้นไป การละเลยการกระทำของเจ้าหน้าที่กรมสอบสวนคดีพิเศษดังกล่าวจึงเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงเห็นควรเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อกรมสอบสวนคดีพิเศษ ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (1) ดังนี้

                   (1) ให้กรมสอบสวนคดีพิเศษเพิ่มมาตรการที่เข้มงวดขึ้นในการควบคุมและดูแลผู้ต้องหาคดีพิเศษ ทั้งในเรื่องของสถานที่ควบคุมที่มีความเหมาะสมและให้ความปลอดภัยกับผู้ต้องหา เจ้าหน้าที่ผู้ทำหน้าที่ในการควบคุมที่จะต้องมีความเชี่ยวชาญและทักษะเฉพาะด้านที่เหมาะสม ตลอดจนมีกฎ ระเบียบ หรือแนวทางปฏิบัติที่เคร่งครัด 

                   (2) ให้กรมสอบสวนคดีพิเศษเร่งดำเนินการสอบสวนข้อเท็จจริงในเรื่องที่เกิดขึ้นตามคำร้องนี้ให้แล้วเสร็จและเปิดเผยผลการสอบสวนต่อสาธารณชนโดยเร็ว เพื่อลดข้อเคลือบแคลงและสงสัยของประชาชน ตลอดจนสร้างความเชื่อมั่นในกระบวนการปฏิบัติงานของกรมสอบสวนคดีพิเศษ

               2.2 ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนกรณีปัญหาการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังที่มีการอายัด (ข้อเสนอแนะ ที่ 2/2560 ลงวันที่ 28 พฤษภาคม 2560)

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับคำร้องจากผู้ร้องที่เป็นผู้ต้องขังของเรือนจำซึ่งเป็นผู้ต้องหาตามหมายจับของศาลในคดีอื่นที่มีความประสงค์ขอให้พนักงานสอบสวนเร่งรัดดำเนินการสอบสวน รวบรวมพยานหลักฐานในคดีที่ตนตกเป็นผู้ต้องหาและขออายัดตัวต่อเรือนจำ เนื่องจากการที่พนักงานสอบสวนไม่ทำการสอบสวนคดีดังกล่าวให้แล้วเสร็จโดยเร็ว คดีที่ผู้ร้องตกเป็นผู้ต้องหาก็จะไม่ได้รับการพิจารณาโดยพนักงานอัยการและศาลยุติธรรม ก่อให้เกิดความล่าช้าของคดีและส่งผลให้ผู้ต้องขังที่มีคดีอายัดเหล่านั้นไม่ได้รับสิทธิหรือประโยชน์ตามพระราชบัญญัติราชทัณฑ์ จึงให้มีการพิจารณาและเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน รวมตลอดทั้งการแก้ไขปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งใด ๆ เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน จากการตรวจสอบจะพบข้อสังเกตสำคัญหลายประการ นำมาซึ่งผลกระทบต่อสิทธิของบุคคล เช่นบุคคลที่เป็นผู้ต้องหาในคดีอาญา และก่อให้เกิดความไม่เป็นธรรมต่อผู้ต้องขัง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (3) ดังนี้

               (1) กรมราชทัณฑ์และสำนักงานตำรวจแห่งชาติควรร่วมกันพิจารณากำหนดแนวทางการแก้ไขปัญหาความล่าช้าในการสอบสวนคดีของผู้ต้องขังที่มีคดีอายัด โดยในคดีที่ผู้ต้องหาได้หลบหนีในชั้นการสอบสวน หากต่อมาปรากฏว่า ผู้ต้องหารายนั้นได้กระทำความผิดในอีกคดีหนึ่งและ/หรือในท้องที่อื่น และศาลมีหมายให้ขังผู้ต้องหารายนั้นไว้ระหว่างการสอบสวน ให้เรือนจำหรือทัณฑสถานที่คุมขังผู้ต้องหารายนั้นเร่งตรวจสอบข้อมูลทางคดี แล้วแจ้งไปยังพนักงานสอบสวนท้องที่ที่ผู้ต้องหารายนั้นหลบหนีเพื่อทราบ โดยหลังจากที่พนักงานสอบสวนทราบเหตุดังกล่าวแล้วจะต้องรีบสอบสวนตามกระบวนการให้เสร็จสิ้นแล้วส่งสำนวนการสอบสวนให้พนักงานอัยการโดยเร็ว และหากปรากฏว่าคดีที่ผู้ต้องหารายนั้นถูกคุมขังอยู่เสร็จสิ้นคดีในศาลชั้นต้นแล้ว ให้เรือนจำหรือทัณฑสถานนั้น ๆ แจ้งพนักงานสอบสวนเพื่อส่งสำนวนการสอบสวนไปยังพนักงานอัยการ  พร้อมกับประสานกับกรมราชทัณฑ์ เพื่อขอโอนตัวผู้ต้องขังจากเรือนจำหรือทัณฑสถานที่ผู้ต้องขังรายนั้นถูกคุมขังอยู่ไปควบคุมยังเรือนจำที่มีเขตอำนาจเหนือท้องที่ที่ความผิดเกิด เพื่อที่พนักงานอัยการจะได้ยื่นฟ้องต่อศาลต่อไป โดยไม่ต้องรอให้คดีใกล้จะขาดอายุความ

               (2) คณะกรรมการพัฒนาการบริหารงานยุติธรรมแห่งชาติควรประสานงานกับสำนักงานศาลยุติธรรม ให้นำระบบการถ่ายทอดภาพและเสียงในลักษณะการประชุมทางจอภาพมาใช้กับกระบวนพิจารณาคดีของศาลยุติธรรมที่ต้องรับฟังคำเบิกความของพยานที่ศาลอื่นหรือสถานที่ทำการของทางราชการหรือสถานที่แห่งอื่นให้มากขึ้น ทั้งนี้ เพื่อให้มาตรการตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 230/1 มีผลในทางปฏิบัติ อันจะสามารถแก้ไขข้อขัดข้องปัญหาในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังที่มีการอายัดตามรายงานฉบับนี้ และเพื่อให้การพิจารณาคดีของศาลยุติธรรมเสร็จสิ้นไปโดยเร็ว

               (3) คณะกรรมการพัฒนาการบริหารงานยุติธรรมแห่งชาติ ควรดำเนินการประสานงานระหว่างหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรม โดยเฉพาะกระทรวงยุติธรรมในฐานะผู้รับผิดชอบโครงการพัฒนากระบวนการยุติธรรมอิเล็กทรอนิกส์ (National Single Window on Justice: NSWJ) ให้เร่งรัดหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรมทั้งหมดดำเนินการเชื่อมโยงแลกเปลี่ยนข้อมูลสารสนเทศในกระบวนการยุติธรรม เพื่อนำมาใช้สำหรับแก้ไขปัญหาการปฏิบัติกับผู้ต้องขังที่มีการอายัดในชั้นสอบสวนได้มากยิ่งขึ้น

เรื่องที่ 3 การส่งเสริมสิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรม กรณีการตรวจเยี่ยมสถานที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนเชิงกัลยาณมิตร

1. ความสำคัญ/สภาพปัญหา

               จากบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญและกติการะหว่างประเทศ จะเห็นได้ว่ากฎหมายทั้งในประเทศและระหว่างประเทศให้ความสำคัญกับระบบงานด้านกระบวนการยุติธรรม เนื่องจากการดำเนินการของเจ้าหน้าที่ของรัฐในกระบวนการยุติธรรม โดยเฉพาะกระบวนการยุติธรรมทางอาญา เช่น การตรวจค้น การจับ การสอบสวน การคุมขัง เป็นต้น ล้วนแล้วแต่มีผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชน และเมื่อกล่าวเฉพาะในส่วนของระบบราชทัณฑ์ ถือเป็นระบบงานที่รับผิดชอบในส่วนปลายของกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ซึ่งมีหน้าที่ในการควบคุมผู้ที่ถูกศาลยุติธรรมพิพากษาลงโทษไว้ในเรือนจำหรือทัณฑสถาน หรือการควบคุมตัวบุคคลที่อยู่ระหว่างการสอบสวน หรือพิจารณาคดีตามหมาย หรือคำสั่งของศาล รัฐธรรมนูญ จึงกำหนดแนวทางให้รัฐพึงจัดระบบการบริหารงานในกระบวนการยุติธรรมทุกด้านให้มีประสิทธิภาพ เป็นธรรม และไม่เลือกปฏิบัติ และให้มีมาตรการคุ้มครองเจ้าหน้าที่ของรัฐในกระบวนการยุติธรรม ให้สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้โดยเคร่งครัด ปราศจากการแทรกแซงหรือครอบงำใด ๆ ซึ่งการที่รัฐจะดำเนินการตามที่รัฐธรรมนูญบัญญัติไว้ จำต้องคำนึงถึงประสิทธิภาพในการบังคับใช้กฎหมายของรัฐ ควบคู่ไปกับการดำเนินการให้สอดคล้องกับการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพตามที่กติการะหว่างประเทศได้กำหนดไว้ด้วย โดยในส่วนของระบบราชทัณฑ์ รัฐจึงจำต้องบริหารงานเพื่อให้มีการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังอย่างเหมาะสม และมีจุดมุ่งหมายสำคัญที่จะให้ผู้ต้องขังกลับตัวและฟื้นฟูทางสังคม โดยสามารถนำแนวทางที่กำหนดไว้ในข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำสำหรับปฏิบัติต่อผู้ต้องขังมาเป็นแนวทางในการดำเนินการได้

               เมื่อพิจารณาจากคำร้องเรียนของผู้ต้องขังแล้วเห็นว่า การที่จะแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นอย่างยั่งยืนและมีประสิทธิภาพ ควรดำเนินการในลักษณะป้องกันและหาสาเหตุที่แท้จริงของปัญหา อันจะนำไปสู่การเสนอแนะแนวทางการแก้ไขปัญหาตามหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติต่อไป ประกอบกับการตรวจเยี่ยมหน่วยงานของรัฐเป็นภารกิจหนึ่งที่จะทำให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติสามารถรับทราบสภาพปัญหาและเข้าใจถึงข้อจำกัดในการดำเนินงานอันจะนำไปสู่การจัดทำข้อเสนอแนะนโยบาย หรือข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายเสนอต่อคณะรัฐมนตรีได้อย่างถูกต้อง และสอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนได้ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงเห็นสมควรให้มีการพิจารณาศึกษา รวบรวมข้อเท็จจริง และวิเคราะห์กรณีปัญหาจากการตรวจเยี่ยมสถานที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนเชิงกัลยาณมิตร เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อไป

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               ระหว่างปี พ.ศ. 2559 – 2560 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิในกระบวนการยุติธรรมได้ดำเนินการตรวจเยี่ยมเรือนจำและทัณฑสถานในสังกัดกรมราชทัณฑ์ และสถานีตำรวจ ในสังกัดสำนักงานตำรวจแห่งชาติ จำนวน 9 ครั้ง ดังนี้

               ครั้งที่ 1 เมื่อวันที่ 31 มีนาคม 2559 ตรวจเยี่ยมเรือนจำพิเศษกรุงเทพมหานคร เรือนจำกลางคลองเปรม และทัณฑสถานโรงพยาบาลราชทัณฑ์ 

               ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2559 ตรวจเยี่ยมสถานีตำรวจภูธรเมืองราชบุรี เรือนจำกลางเขาบิน และเรือนจำกลางราชบุรี

               ครั้งที่ 3 เมื่อวันที่ 13 – 15 กรกฎาคม 2559 ตรวจเยี่ยมเรือนจำกลางสุราษฎร์ธานี สถานีตำรวจภูธรบ่อผุด เรือนจำอำเภอเกาะสมุย และสถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนจังหวัดสุราษฎร์ธานี

               ครั้งที่ 4 เมื่อวันที่ 14 กันยายน 2559 ตรวจเยี่ยมเรือนจำกลางอุบลราชธานี และสถานีตำรวจภูธรเมืองอุบลราชธานี

               ครั้งที่ 5 เมื่อวันที่ 24 – 25 มีนาคม 2560 ตรวจเยี่ยมเรือนจำจังหวัดตราด เรือนจำชั่วคราวเขาระกำ สถานกักขังกลางจังหวัดตราด และห้องกักตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดตราด

               ครั้งที่ 6 เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2560 เยี่ยมเรือนจำจังหวัดอุทัยธานี

               ครั้งที่ 7  เมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม 2560  ตรวจเยี่ยมทัณฑสถานบำบัดพิเศษลำปาง สถานกักขังกลางจังหวัดลำปาง และสถานีตำรวจภูธรเมืองลำปาง

               ครั้งที่ 8 เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม 2560 ตรวจเยี่ยมเรือนจำกลางขอนแก่น ทัณฑสถานบำบัดพิเศษขอนแก่น และสถานีตำรวจภูธรเมืองขอนแก่น

               ครั้งที่ 9 เมื่อวันที่ 28 สิงหาคม 2560 ตรวจเยี่ยมเรือนจำกลางเชียงใหม่ ทัณฑสถานหญิงเชียงใหม่ และสถานีตำรวจภูธรเมืองเชียงใหม่

               เมื่อพิจารณาข้อมูลจากการตรวจเยี่ยมสถานที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เอกสารที่เกี่ยวข้อง บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย กฎหมายที่เกี่ยวข้อง กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำสำหรับปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners –SMR) ข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำแห่งสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners) หรือข้อกำหนดแมนเดลา (Mandela Rules) และข้อกําหนดสหประชาชาติ ว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจําและมาตรการที่มิใช่การคุมขังสําหรับผู้กระทําผิดหญิง (United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non –Custodial Measures for Women Offenders) หรือข้อกำหนดกรุงเทพ (Bangkok Rules) แล้ว เห็นว่ามีสาระสำคัญและปัญหาควรพิจารณา ดังนี้

               1) ความแออัดของเรือนจำ

               จากผลการตรวจเยี่ยมสถานที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้พบข้อมูลและประเด็นปัญหาหลายประการในระบบการบริหารจัดการของเรือนจำและทัณฑสถานต่าง ๆ บางประเด็นปัญหาอาจจะเกิดขึ้นกับเรือนจำและทัณฑสถานบางแห่ง แต่หลายประเด็นเกิดขึ้นกับเรือนจำและทัณฑสถานแทบทุกแห่ง โดยเฉพาะประเด็นความแออัดของเรือนจำอันเนื่องมาจากปริมาณผู้ต้องขังที่สูงเกินจำนวนความจุที่เรือนจำและทัณฑสถานแต่ละแห่งจะสามารถรองรับได้ โดยจากข้อมูลผู้ต้องราชทัณฑ์ทั่วประเทศซึ่งกรมราชทัณฑ์ได้สำรวจและเผยแพร่[3] พบว่า เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2560 มีผู้ต้องราชทัณฑ์ที่อยู่ในความควบคุมของเรือนจำและทัณฑสถานต่าง ๆ จำนวนทั้งสิ้น 355,543 คน ส่วนความจุที่เรือนจำทั่วประเทศ 143 แห่ง จะรองรับได้มีทั้งสิ้นประมาณ 120,000 คน จำนวนผู้ต้องขังในปัจจุบันจึงเกินความจุที่เรือนจำแต่ละแห่งจะรองรับได้ถึงประมาณ 230,000 คน หรือเกือบสองเท่าของความจุ ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเพิ่มมากขึ้นในทุก ๆ ปี นอกจากนี้ เมื่อนำไปพิจารณาเปรียบเทียบกับจำนวนเจ้าพนักงานราชทัณฑ์ที่มีหน้าที่ควบคุมดูแลผู้ต้องขังแล้ว พบว่าจำนวนเจ้าพนักงานราชทัณฑ์ทั่วประเทศมีประมาณ 12,000 คน ดังนั้น เจ้าพนักงานราชทัณฑ์หนึ่งคนจะต้องควบคุมดูแลผู้ต้องขังถึงประมาณ 100 คน ประเด็นปัญหาเรื่องความแออัดของเรือนจำและจำนวนผู้ต้องขังที่มากเกินกว่าอัตราของาเจ้าพนักงานราชทัณฑ์นี้ ไม่เพียงแต่จะส่งผลต่อสภาพความเป็นอยู่ของผู้ต้องขังเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อการบริหารจัดการเรือนจำอีกด้วย เพราะการจัดสวัสดิการ การอบรม และการดูแลผู้ต้องขังในด้านต่าง ๆ ทำได้ด้วยความยากลำบาก ผู้ต้องขังมีชีวิตความเป็นอยู่อย่างแออัด ผู้ต้องขังจำนวนมากต้องว่างงานเนื่องจากไม่มีสถานที่และงานเพียงพอที่จะมอบให้ผู้ต้องขังปฏิบัติ ทำให้ผู้ต้องขังอาจคิดฟุ้งซ่านและหันไปมีพฤติกรรมที่ละเมิดกฎระเบียบของเรือนจำ และยังส่งผลกระทบโดยตรงต่อการพัฒนาพฤตินิสัยของผู้ต้องขังให้สามารถฟื้นฟูและกลับตัวเป็นพลเมืองดีของสังคม อันถือเป็นภารกิจหน้าที่หลักของกรมราชทัณฑ์ด้วย

               2) กฎหมายที่ใช้ในการปฏิบัติงาน

               ปัจจุบันพระราชบัญญัติราชทัณฑ์ พ.ศ. 2560 มีผลใช้บังคับแล้ว โดยกฎหมายฉบับนี้ได้มีการเปลี่ยนแปลงแนวความคิดเดิมจากพระราชบัญญัติราชทัณฑ์ พุทธศักราช 2479ในหลายประการ อาทิ การกำหนดให้มีคณะกรรมการราชทัณฑ์[4] โดยมีผู้ทรงคุณวุฒิจากภายนอกร่วมเป็นคณะกรรมการด้วย เพื่อกําหนดนโยบายและทิศทางในการบริหารงานราชทัณฑ์และปรับปรุงกฎหมายให้สามารถแก้ไข บําบัด ฟื้นฟู และพัฒนาพฤตินิสัยของผู้ต้องขัง กับทั้งเป็นเครื่องมือในการแก้ไขปัญหาอื่นในการบริหารจัดการกระบวนงานของกรมราชทัณฑ์ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพยิ่งขึ้น การนำมาตรการอื่นมาใช้แทนการจำคุก[5] ที่ให้อำนาจกรมราชทัณฑ์สามารถใช้มาตรการอื่นนอกจากการควบคุม ขัง หรือจำคุกผู้ต้องขังไว้ในเรือนจำ แต่มาตรการดังกล่าวจะต้องไม่ขัดต่อกฎหมาย หรือการให้ชุมชนหรือเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาพฤตินิสัยของผู้ต้องขัง[6] ด้วยการให้ผู้ต้องขังได้รับการศึกษา การอบรมด้านคุณธรรมจริยธรรม การทำงาน ฝึกอาชีพ การเรียนรู้วัฒนธรรมอันดีงาม และพัฒนานิสัยของผู้ต้องขัง เป็นต้น ซึ่งเห็นว่าพระราชบัญญัติราชทัณฑ์ พ.ศ. 2560 มีบทบัญญัติที่คำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพของผู้ต้องขังมากขึ้น อย่างไรก็ตาม บทบัญญัติบางมาตรายังคงต้องพิจารณาอย่างรอบคอบในการนำมาบังคับใช้เพื่อมิให้เป็นการละเมิดต่อสิทธิมนุษยชน เช่น มาตรา 21 ที่บัญญัติถึงการใช้เครื่องพันธนาการแก่ผู้ต้องขัง มีข้อควรระมัดระวังในเรื่องของเงื่อนไขของการใช้เครื่องพันธนาการและประเภทของเครื่องพันธนาการ ซึ่งพระราชบัญญัติราชทัณฑ์ พ.ศ. 256 บัญญัติให้เป็นไปตามที่กำหนดในกฎกระทรวง มาตรา 22 และมาตรา 23 ที่บัญญัติถึงการที่เจ้าพนักงานราชทัณฑ์จะใช้อาวุธแก่ผู้ต้องขัง ซึ่งมีข้อควรระวังในเรื่องเงื่อนไขของการจะใช้อาวุธเช่นเดียวกัน เป็นต้น

               3) การให้บริการทางการแพทย์และสาธารณสุข

               ปัญหาในด้านการรักษาพยาบาลผู้ต้องขัง โดยเฉพาะการขาดแพทย์ที่จะสามารถให้บริการกับผู้ต้องขังที่เกิดอาการเจ็บป่วยรุนแรงมากกว่าที่พยาบาลวิชาชีพจะให้การรักษาได้ รวมถึงระบบส่งต่อผู้ต้องขังไปรับการรักษาพยาบาลยังสถานพยาบาลใกล้เคียงที่มีศักยภาพมากกว่า ยังคงเป็นปัญหาสำคัญเร่งด่วนที่กรมราชทัณฑ์จะต้องพิจารณาและแก้ไข เนื่องจากหากเกิดกรณีผู้ต้องขังเจ็บป่วยจนเกินขีดความสามารถในการให้การรักษาของสถานพยาบาลของเรือนจำแล้ว การให้การรักษาที่ทันท่วงทีจะเกิดผลดีและส่งผลกระทบกับผู้ต้องขังน้อย ในทางตรงกันข้าม การให้การรักษาที่ช้าเกินควร อาจจะทำให้ผู้ต้องขังรายนั้นได้รับอันตรายที่เกินสมควรได้ ซึ่งในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการให้บริการทางการแพทย์และการสาธารณสุขนั้น คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดทำรายงานผลการพิจารณาคำร้องเพื่อเสนอแนะนโยบายหรือข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย กรณีสิทธิผู้ต้องขังและสิทธิในการได้รับบริการสาธารณสุขของผู้ต้องขัง เสนอไปยังคณะรัฐมนตรีเพื่อพิจารณา โดยต่อมาเมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2558 คณะรัฐมนตรีมีมติรับทราบและมอบหมายให้กระทรวงยุติธรรมเป็นหน่วยงานหลักรับข้อเสนอแนะไปพิจารณาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง แล้วเสนอคณะรัฐมนตรีต่อไป ด้วยแล้ว ดังนั้น เพื่อให้เกิดการแก้ไขข้อขัดข้องหรือข้อจำกัดในเรื่องการให้บริการสาธารณสุขแก่ผู้ต้องขัง จึงสมควรที่กระทรวงยุติธรรมและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจะได้เร่งพิจารณาดำเนินการตามข้อเสนอแนะของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติในเรื่องนี้ต่อไป

3. ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดทำรายงานข้อเสนอแนะ ที่ 1/2562 ลงวันที่ 22 พฤษภาคม 2562 โดยมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนกรณีปัญหาในการดำเนินงานด้านกระบวนการยุติธรรมที่พบจากการดำเนินโครงการตรวจเยี่ยมสถานที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน เสนอต่อคณะรัฐมนตรี กระทรวงยุติธรรม และกรมราชทัณฑ์ ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (3) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มาตรา 26 (3) และมาตรา 42 ดังนี้ 

               3.1 ปัญหาความแออัดของเรือนจำ และจำนวนบุคลากรราชทัณฑ์ที่ไม่เพียงพอ

               คณะรัฐมนตรีควรเร่งหามาตรการแก้ไขปัญหาให้แก่กรมราชทัณฑ์เพื่อแก้ไขปัญหาจำนวนผู้ต้องขังเกินความจุของเรือนจำหรือทัณฑสถาน และเพิ่มประสิทธิภาพการควบคุมดูแลแก้ไขฟื้นฟูพฤตินิสัยของผู้ต้องขังภายในเรือนจำหรือทัณฑสถาน ดังนี้

                     3.1.1 ควรพิจารณาใช้นโยบายกระบวนการยุติธรรมทางเลือก เช่น การเบี่ยงเบนคดีอาญาออกจากกระบวนการยุติธรรมกระแสหลัก (Diversion from Criminal Justice Process) ที่มุ่งเน้นให้คดีความขึ้นสู่การพิจารณาของศาลน้อยลงและทำให้ผู้เสียหายได้รับการเยียวยาความเสียหายได้มากขึ้น และกระบวนการแก้ไขบำบัดฟื้นฟู (Restorative Justice) ในรูปแบบของการประชุมเพื่อเตรียมความพร้อมให้ผู้ต้องขังสามารถกลับคืนไปสู่ครอบครัวและชุมชนได้ด้วยความชอบธรรม

                     3.1.2 ควรปรับเปลี่ยนวิธีการระหว่างการดำเนินคดีอาญาหรือการลงโทษ นอกเหนือไปจากการนำตัวผู้ต้องหาหรือจำเลยไปควบคุมไว้ที่เรือนจำ โดยเฉพาะผู้ต้องหาระหว่างการสอบสวนหรือพิจารณาคดี ซึ่งยังไม่ถือเป็นบุคคลที่ถูกศาลพิพากษาว่าเป็นผู้กระทำความผิด แต่กลับถูกนำตัวไปควบคุมไว้ที่เรือนจำและทัณฑสถานต่าง ๆ จำนวนมากและอยู่ในสถานที่เดียวกันกับผู้ต้องขังที่ศาลพิพากษาแล้ว กรณีเช่นนี้นอกจากจะเป็นการเอาตัวบุคคลไปไว้ในอำนาจของรัฐโดยไม่จำเป็นแล้ว ยังสุ่มเสี่ยงที่จะละเมิดสิทธิมนุษยชนของบุคคลดังกล่าวด้วย จึงควรมีการจัดหางบประมาณเพื่อแยกสถานที่คุมขังระหว่างผู้ต้องขังเด็ดขาดและผู้ต้องขังระหว่างพิจารณา

                     3.1.3 ควรพิจารณากำหนดสถานที่สำหรับการควบคุมผู้ต้องขังแต่ละประเภทให้มีความชัดเจนมากยิ่งขึ้น โดยผู้ต้องขังที่อยู่ระหว่างการพิจารณาคดีและผู้ถูกกักขังแทนค่าปรับควรถูกควบคุมในสถานที่ที่ไม่ใช่เรือนจำหรือทัณฑสถานที่ใช้ควบคุมผู้ต้องขังที่ถูกศาลพิพากษาลงโทษแล้ว นอกจากนี้ สมควรเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องแยกสถานที่เพื่อการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด ตามพระราชบัญญัติฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด พ.ศ. 2545 ออกจากพื้นที่ของเรือนจำหรือทัณฑสถาน แม้ว่ากฎหมายฉบับนี้มีบทบัญญัติที่ให้อำนาจรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรมกำหนดสถานที่ เพื่อการตรวจพิสูจน์และการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติด ยาเสพติดในสถานที่ใด ๆ รวมถึงเรือนจำหรือทัณฑสถานด้วยก็ตาม แต่ก็มีบทบัญญัติที่กำหนดให้สถานที่เพื่อการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติดมีสถานะเป็นสถานพยาบาลตามประมวลกฎหมายอาญา จึงไม่สมควรอย่างยิ่งที่จะจัดตั้งสถานที่ดังกล่าวภายในพื้นที่ของเรือนจำหรือทัณฑสถาน เพราะจะทำให้ผู้เข้ารับการฟื้นฟูสมรรถภาพมีความเสี่ยงที่จะได้รับการปฏิบัติเช่นเดียวกับผู้ต้องขังอื่น อันสุ่มเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน 

                     3.1.4 ควรพิจารณาเพิ่มจำนวนบุคลากรราชทัณฑ์ให้เพียงพอกับภาระงานและพิจารณาหามาตรการที่สร้างขวัญและกำลังใจแก่บุคลากรราชทัณฑ์ให้มากขึ้น เช่น การกำหนดเวลาการทำงานที่เหมาะสม เพื่อให้เจ้าหน้าที่มีเวลาพักผ่อนจากการปฏิบัติงานมากขึ้น การกำหนดอัตราค่าตอบแทนที่เพียงพอต่อการปฏิบัติงาน การจัดสวัสดิการประเภทอื่น ๆ การได้รับการส่งเสริมให้ได้รับความก้าวหน้าในอาชีพราชการ การสร้างระบบธรรมาภิบาลภายในองค์กร เป็นต้น ซึ่งจะทำให้เจ้าหน้าที่ปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และดำรงตนในฐานะเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐได้อย่างเต็มภาคภูมิ

               3.2 ปัญหาการให้บริการทางการแพทย์และสาธารณสุข

               คณะรัฐมนตรีควรพิจารณาเพิ่มจำนวนบุคลากรทางการแพทย์ที่สามารถให้การรักษาพยาบาลผู้ต้องขังเจ็บป่วยฉุกเฉินให้ครอบคลุมทั้งกลางวันและกลางคืน และเพิ่มบุคลากรทางด้านสาธารณสุขที่มีความเชี่ยวชาญในการดูแลผู้ต้องขังที่มีปัญหาสุขภาพจิต เพื่อให้ผู้ต้องขังทุกคนเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน อันเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานที่ผู้ต้องขังพึงได้รับ ทั้งในด้านการควบคุมและป้องกันโรค การส่งเสริมสุขภาพการตรวจรักษา และการดูแลฟื้นฟูสมรรถภาพ นอกจากนี้ ควรพิจารณากำหนดกลไกในการใช้ดุลยพินิจส่งต่อผู้ต้องขังไปรักษาพยาบาลภายนอกเรือนจำหรือทัณฑสถานให้เหมาะสมต่ออาการเจ็บป่วยของผู้ต้องขัง

               3.3 ปัญหาการปฏิบัติหน้าที่ตามกฎหมาย

                     3.3.1 กรมราชทัณฑ์ควรพิจารณาจัดหลักสูตรการอบรมเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ให้มีความรู้ความเข้าใจด้านสิทธิมนุษยชน รวมถึงหลักการพื้นฐานที่เกี่ยวข้องกับมาตรฐานการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง โดยอาจนำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดทำร่วมกับผู้แทนของกรมราชทัณฑ์มาใช้ในการอบรม เพื่อให้เจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์สามารถปฏิบัติงานตามหลักสิทธิมนุษยชนและลดปัญหาเรื่องร้องเรียนได้ 

                     3.3.2 กระทรวงยุติธรรมและคณะกรรมการราชทัณฑ์ควรร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง พิจารณาความเหมาะสมของการใช้เครื่องพันธนาการกับแก่ผู้ต้องขัง โดยเฉพาะควรพัฒนาหรือนำรูปแบบของเครื่องพันธนาการอื่นที่สามารถควบคุมผู้ต้องขังได้มาใช้แทนเครื่องพันธนาการแบบเดิม ๆ เช่น ให้เพิ่มชุดกุญแจมือและกุญแจเท้ามาใช้ให้เพียงพอ หรือนำเสื้อพันธนาการมาใช้ และพิจารณายกเลิกการใช้ตรวนเป็นเครื่องพันธนาการ เนื่องจากมีลักษณะที่ลดทอนศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของผู้ต้องขังที่ถูกบังคับใช้ นอกจากนี้ ควรพิจารณากำหนดเงื่อนไขการใช้อำนาจของเจ้าพนักงานราชทัณฑ์ในการสั่งให้ใช้เครื่องพันธนาการแก่ผู้ต้องขังให้เข้มงวดมากยิ่งขึ้น มิให้เกินเลยไปกว่าเงื่อนไขที่กฎหมายกำหนด

[3] จาก รายงานสถิติผู้ต้องราชทัณฑ์ทั่วประเทศ, โดย กรมราชทัณฑ์, 2561, สืบค้นจาก  http://www.correct.go.th/rt103pdf/report_result.php?date=2018–07–01&report=