ผลงานเด่นด้านสิทธิมนุษยชนของนางอังคณา นีละไพจิตร

               ระหว่างการดำรงตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นางอังคณา นีละไพจิตร ทำหน้าที่ประธาน รองประธานอนุกรรมการและประธานคณะทำงาน ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ดังนี้

               1. ประธานอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง

               2. ประธานอนุกรรมการด้านสิทธิและความเสมอภาคทางเพศสภาพ 

               3. ประธานอนุกรรมการด้านสิทธิสตรี

               4. รองประธานอนุกรรมการด้านสิทธิมนุษยชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้

               5. ประธานคณะทำงานจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชน

               6. ประธานคณะทำงานพิจารณาคัดเลือกบุคคลและองค์กรที่มีผลงานดีเด่นด้านการส่งเสริม ปกป้อง และคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ประจำปี 2561

โดยมีผลงานเด่นสรุปได้ ดังนี้

เรื่องที่ 1 นักปกป้องสิทธิมนุษยชน

1. ความเป็นมา

               สมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติมีมติเมื่อปี 2541 รับรอง “ปฏิญญาว่าด้วยสิทธิและความรับผิดชอบของปัจเจกบุคคล กลุ่มบุคคลและองค์กรของสังคมในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนและเสรีภาพขั้นพื้นฐานซึ่งเป็นที่ยอมรับอย่างสากล” (Declaration on the Right and Responsibility of Individuals, Groups and Organs of Society to Promote and Protect Universally Recognized Human Rights and Fundamental Freedoms” หรือเป็นที่รู้จักในนามของปฏิญญาว่าด้วยผู้พิทักษ์สิทธิมนุษยชน หรือนักปกป้องสิทธิมนุษยชน หรือนักต่อสู้เพื่อสิทธิมนุษยชน โดยให้คำจำกัดความ “ผู้พิทักษ์สิทธิมนุษยชน” หรือ “นักปกป้องสิทธิมนุษยชน” (Human Rights Defenders) ว่าหมายถึงบุคคล กลุ่มบุคคลและองค์กรที่ปฏิบัติหน้าที่ในการส่งเสริมให้มีการเคารพสิทธิมนุษยชน ทั้งในระดับพื้นที่และระดับประเทศ ในประเด็นปัญหาด้านสิทธิมนุษยชน เช่น สิทธิทางเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม สิทธิเด็ก สิทธิสตรี สิทธิในที่อยู่อาศัย การเข้าถึงบริการสุขภาพ การจ้างงาน ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ฯลฯ รวมทั้งให้ความช่วยเหลือผู้ถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน ส่งเสริมให้รัฐปฏิบัติตามพันธกรณีด้านสิทธิมนุษยชน ให้การศึกษาและฝึกอบรมด้านสิทธิมนุษยชน สืบสวน เก็บข้อมูลและเผยแพร่ข้อมูลการละเมิดสิทธิมนุษยชน จึงเป็นหน้าที่ที่รัฐต้องดำเนินมาตรการที่จำเป็นเพื่อคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชนจากความรุนแรง การข่มขู่ การตอบโต้ การเลือกปฏิบัติทั้งทางพฤตินัยหรือนิตินัย การกดดัน หรือการปฏิบัติโดยพลการอื่นใด ที่เป็นผลจากการที่บุคคลนั้นได้ใช้สิทธิอย่างชอบธรรม เพื่อให้เกิดการดำเนินงานที่สอดคล้องกับหน้าที่ของรัฐตามปฏิญญาดังกล่าว  

                   ปัญหาของนักปกป้องสิทธิมนุษยชนในประเทศไทยที่ผ่านมา มีรูปแบบต่างๆ ดังนี้

                   –     การถูกคุกคาม ข่มขู่ การติดตาม การดักฟังโทรศัพท์ การโทรศัพท์ไปหา การไปหาที่บ้าน การมุ่งเป้าไปที่สถานที่ทำงานหรือวิธีการทำงานของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ด้วยการส่งคนไปทำลาย สร้างความเสียหาย หรือขโมยอุปกรณ์การทำงาน การค้นสถานที่ทำงานโดยพลการ การอายัดเงินในบัญชีของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน การถูกทำร้ายจนได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิต กรณีผู้หญิงนักปกป้องสิทธิมนุษยชนบางครั้งพบว่าถูกคุกคามจากคนในหมู่บ้านเดียวกันที่มีความคิดเห็นแตกต่างกันหรือมีสาเหตุโกรธเคืองเป็นการส่วนตัว

                   –     การตกเป็นผู้ถูกกล่าวหา โดยถูกฟ้องร้องดำเนินคดีทั้งทางแพ่งและทางอาญา หรือที่เรียกว่า “การดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมในกิจการสาธารณะ (Strategic Lawsuits Against Public Participation – SLAPPs) โดยมุ่งหวังว่าการฟ้องร้องดำเนินคดีจะทำให้นักปกป้องสิทธิมนุษยชนยุติการเคลื่อนไหวคัดค้านหรือการแสดงความคิดเห็นโดยสุจริต เพื่อวิจารณ์นโยบายบางประการของรัฐ หรือธุรกิจที่อาจส่งผลกระทบต่อประชาชน โดยการฟ้องร้องดำเนินคดีมีผลกระทบอย่างมากต่อนักปกป้องสิทธิมนุษยชนในท้องถิ่น และครอบครัว ซึ่งส่วนมากมีฐานะยากจน ทั้งการต้องหาหลักทรัพย์เพื่อใช้สิทธิในการขอปล่อยตัวชั่วคราว ค่าใช้จ่ายในการจ้างทนายความ ทำให้นักปกป้องสิทธิมนุษยชนซึ่งถูกฟ้องร้องหลายคดีได้รับผลกระทบมากขึ้นไปอีก และการถูกฟ้องร้องดำเนินคดียังส่งผลกระทบต่อสภาพจิตใจ ความรู้สึกหวาดกลัวและมีความยากลำบากในการใช้ชีวิตด้านอื่นๆ เช่น ข้อหาหมิ่นประมาทโดยการโฆษณาและการนำข้อมูลเข้าสู่ระบบคอมพิวเตอร์ ซึ่งส่งผลให้เกิดความหวาดกลัวในการที่จะออกมาแสดงความคิดเห็นหรือเผยแพร่ความคิดเห็นต่อสถานการณ์ที่เกิดขึ้น

                   –     การบังคับสูญหาย (Enforce disappearance) ซึ่งมีการสอบสวนและนำคดีขึ้นสู่ศาลไม่มากนัก รวมทั้งมีหลายคดีที่ผู้กระทำความผิดยังไม่ได้รับการลงโทษ ครอบครัวและญาติไม่ได้รับการแจ้งข้อมูลความคืบหน้าในการดำเนินการใดๆ

                   –     ปัญหาเรื่องหลักทรัพย์ในการประกันตัว และการเยียวยาความเสียหาย

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

             2.1 มาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชน โดยการประชุมแบบสนทนากลุ่มเฉพาะ (focus group)

             คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะทำงานจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ได้จัดการประชุมเพื่อรับฟังปัญหาของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน (กรณีโรงไฟฟ้าเทพา) และกลุ่มนักปกป้องสิทธิมนุษยชนในกรณีโรงไฟฟ้าเทพา (เครือข่ายปกป้องเทพา) เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2562 ณ ห้องประชุมคณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ จังหวัดสงขลา โดยมีข้อเสนอเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ดังนี้ 

             (1) ควรดำเนินมาตรการที่เกี่ยวข้องในการดูแลนักปกป้องสิทธิมนุษยชนดังกล่าว อาทิ การทำบัญชีรายชื่อ การมีมาตรการป้องปรามการดำเนินการต่าง ๆ ในกลุ่มผู้มีอิทธิพล หรือผู้กระทำการคุกคาม 

             (2) การยกเลิกคำสั่ง และกฎหมายต่าง ๆ (อาทิ พระราชบัญญัติการชุมนุมสาธารณะ พ.ศ. 2559 พระราชบัญญัติแร่ พ.ศ. 2560 กฎหมายเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม ประมง และอื่น ๆ) 

             (3) คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติควรจัดทำ/นำเสนอความเห็นที่เกี่ยวข้องเพื่อให้เกิดกฎหมาย/นโยบายที่ดูแล โดยจัดทำกระบวนการ (เวที) ที่ทำให้เกิดการพบปะหรือแลกเปลี่ยนของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน นักวิชาการ และภาคธุรกิจที่เกี่ยวข้อง รวมถึงการสื่อสารกับสังคม การทำเสนอให้เห็นการหนุนช่วย แลกเปลี่ยนประสบการณ์ต่าง ๆ การดำเนินการที่จะสร้างความมั่นใจต่อกัน และนำเสนอประเด็นต่อสาธารณะ การสั่งฟ้องคดีที่ไม่เกินจริง มีการใช้กระบวนการพิเศษในการดำเนินการ การใช้ดุลพินิจของกองทุนยุติธรรมในระดับพื้นที่ รวมถึงการเรียกหน่วยงาน หรือตักเตือนเจ้าหน้าที่รัฐให้ระมัดระวังการใช้ปฏิบัติการทางการข่าว (IO) เพื่อสร้างความเกลียดชัง

             (4) การเสริมสร้างเครือข่ายระหว่างกันของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน

             2.2 การตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน

             ระหว่างปี 2559 – 2561 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับการร้องเรียนจาก นักปกป้องสิทธิมนุษยชนทั้งหญิงและชายว่าได้รับผลกระทบจากการทำหน้าที่ปกป้องสิทธิมนุษยชนในประเด็นต่างๆ ดังนี้

                   1) ประเด็นทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

                   –     การคัดค้านการทำเหมืองแร่ทองคำ ในพื้นที่ตำบลเขาหลวง อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย ของกลุ่มรักษ์บ้านเกิด ทำให้ถูกบริษัทคู่กรณีฟ้องร้องเป็นคดีต่อศาลหลายคดี (ปี 2559)

                   –     การคัดค้านการขอประทานบัตรเหมืองแร่ถ่านหินลิกไนต์ของกลุ่มรักษ์บ้านแหง ในเขตตำบลบ้านแหง อำเภองาว จังหวัดลำปาง ทำให้ถูกแจ้งความดำเนินคดี ได้รับความเดือดร้อนด้านทุนทรัพย์ในการประกันตัว (ปี 2559)

                   –     การคัดค้านการก่อสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย ในพื้นที่ตำบลปากบาง อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา ของกลุ่มรักษ์เทพา ทำให้แกนนำถูกฟ้องคดี บางรายถูกข่มขู่คุกคาม โดยบุกรุกเข้าไปในบ้านและข่มขู่เอาชีวิต (ปี 2559)

                   –     การคัดค้านการขุดเจาะปิโตรเลียมที่บ้านนามูล – ดูนสาด อำเภอกระนวน จังหวัดขอนแก่น ทำให้ถูกจับตาจากเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงและถูกฟ้องคดีเกี่ยวกับการชุมนุม (ปี 2559)

                   –     การคัดค้านโรงไฟฟ้าถ่านหินของกลุ่มรักษ์บ้านเกิดบำเหน็จณรงค์ จังหวัดชัยภูมิ ซึ่งผู้ร้องอ้างว่าเจ้าหน้าที่รัฐมีพฤติการณ์ข่มขู่แกนนำและชาวบ้านไม่ให้จัดกิจกรรมคัดค้าน (ปี 2559)

                   –     หลังการคัดค้านโครงการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำบ้านเหมืองตะกั่ว ตำบลหนองธง อำเภอป่าบอน จังหวัดพัทลุง เกิดเหตุคนร้ายใช้อาวุธปืนยิงใส่บ้านของแกนนำ แต่ไม่มีผู้ได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิต

                     2) ประเด็นสิทธิชุมชนและสิทธิในที่ดินทำกิน

                   –     การเรียกร้องสิทธิชุมชนและสิทธิในที่ดินทำกินของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงบ้านใจแผ่นดิน ชุมชนดั้งเดิมในเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน และการหายตัวไปของนายพอละจี (ปี 2557)

                   –     กรณีเจ้าหน้าที่ป่าไม้สนธิกำลังไล่รื้อโฮมสเตย์ชองชาวบ้านกลุ่มชาติพันธุ์ลีซู ในพื้นที่บ้านนาเลา ตำบลเชียงดาว อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ (ปี 2559)

                   –     การเรียกร้องสิทธิในที่ดินและโฉนดชุมชนในพื้นที่ตำบลทุ่งลุยลาย อำเภอคอนสาร จังหวัดชัยภูมิ “ป่าโคกยาว” ซึ่งต่อมา แกนนำในการต่อสู้หายตัวไปและเสียชีวิตในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว โดยยังไม่ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับสาเหตุการเสียชีวิต (ปี 2559)

                   –     แกนนำของชุมชนคลองไทรพัฒนา ซึ่งรวมตัวกันเรียกร้องให้รัฐบาลนำที่ดินในเขตปฏิรูปที่ดิน (ส.ป.ก.) ภายใต้การครอบครองของบริษัทเอกชนที่ใช้ปลูกปาล์มน้ำมันและหมดอายุสัมปทานแล้ว นำมาจัดสรรให้เกษตรกรอย่างเป็นธรรม และเป็นพยานในคดีลอบสังหารสมาชิกชุมชนคลองไทรพัฒนาและสหพันธ์เกษตรกรภาคใต้ ถูกคนร้ายใช้อาวุธปืนยิงได้รับบาดเจ็บ

                     3) ประเด็นการเผยแพร่ข้อความทางสื่อ

                   –     กรณีแกนนำปกป้องที่ดินในพื้นที่อำเภอภูผาม่าน ตำบลหนองทุ่ม อำเภอชุมแพ จังหวัดขอนแก่น ซึ่งได้รับผลกระทบจากนโยบายทวงคืนผืนป่าของรัฐบาลและนักข่าว ถูกเจ้าหน้าที่ทหารแจ้งความร้องทุกข์ในข้อหาร่วมกันหมิ่นประมาทโดยการโฆษณาและความผิดตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำผิดทางคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 (ปี 2559)

                   –     กรณีนักปกป้องสิทธิมนุษยชนที่เคลื่อนไหวในประเด็นการซ้อมทรมานและการบังคับสูญหาย รวม 3 ราย ถูกเจ้าหน้าที่กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 4 ส่วนหน้า แจ้งความร้องทุกข์ต่อพนักงานสอบสวนสถานีตำรวจภูธรเมืองปัตตานี เพื่อให้ดำเนินคดีในข้อหาร่วมกันหมิ่นประมาทโดยการโฆษณาและความผิดตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำผิดทางคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 กรณีที่เสนอรายงานสถานการณ์การทรมานและการปฏิบัติที่โหดร้าย ไร้มนุษยธรรม หรือที่ย่ำยีศักดิ์ศรีในจังหวัดชายแดนภายใต้ (ปี 2559)

                   –     กรณีนักกิจกรรมกลุ่มชาติพันธุ์ลาหู่และผู้ริเริ่มก่อตั้งกลุ่มเยาวชนรักษ์ลาหู่เพื่อทำกิจกรรมกับเด็กและเยาวชนในพื้นที่บ้านกองผักปิ้ง ตำบลเมืองนะ อำเภอเชียงดาว และเป็นเพื่อนกับนายชัยภูมิ ป่าแส แกนนำกลุ่มเยาวชนรักษ์ลาหู่ที่ถูกเจ้าหน้าที่ทหารวิสามัญฆาตกรรม หลังการตายของนายชัยภูมิฯ มีคนในหมู่บ้านมาแจ้งว่าเจ้าหน้าที่ทหารขอให้งดการเคลื่อนไหวทางสื่อ และต่อมามีผู้นำลูกกระสุนขนาด 11 มม. มาวางไว้ที่เสาหน้าบ้านของนักกิจกรรมดังกล่าว โดยก่อนหน้านั้นเขาเคยถูกเจ้าหน้าที่ทหารแจ้งความกล่าวหาในความผิดตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำผิดทางคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 จากการโพสต์ข้อความเล่าเรื่องราวที่เจ้าหน้าที่ทหารตบหน้าชาวบ้านกองผักปิ้ง แต่ต่อมาศาลจังหวัดเชียงใหม่ได้ยกฟ้องและพนักงานอัยการไม่ได้อุทธรณ์ ทำให้คดีถึงที่สุด (ปี 2560)

                     4) ประเด็นการเคลื่อนไหวทางการเมือง

                   กรณีนักกิจกรรมเคลื่อนไหวทางการเมืองกลุ่มขบวนการประชาธิปไตยใหม่ มีบทบาทต่อต้านการรัฐประหารและคณะรักษาความสงบแห่งชาติ รณรงค์ประเด็นประชาธิปไตยและไม่รับร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ซึ่งถูกเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงแจ้งความดำเนินคดีในหลายกรณี เช่น ความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 116 ขัดคำสั่งคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ที่ 3/2558 ตลอดจนถูกดำเนินคดีในความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 จากการแชร์โพสต์ของสำนักข่าวบีบีซี โดยไม่ได้รับการประกันตัว (ปี 2560)

                   ในการนี้ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ดำเนินการตรวจสอบข้อเท็จจริงและมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อหน่วยงานภาครัฐ โดยได้รับการพิจารณาและแก้ไขปัญหาจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง  ดังกรณีตัวอย่างต่อไปนี้

                   กรณีที่ 1 การพิจารณาอนุมัติหลักทรัพย์ในการประกันตัว

                   เรื่อง สิทธิพลเมืองอันเกี่ยวเนื่องกับสิทธิในกระบวนการยุติธรรม กรณีขอให้ตรวจสอบและคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชนในการเข้าถึงกองทุนยุติธรรม (รายงานผลการตรวจสอบที่ 30 – 31/2561 ลงวันที่ 31 มกราคม 2561)

                   1. ความเป็นมา

                   ผู้ร้องที่ 1 และกลุ่มรักษ์บ้านแหง จำนวน 12 คน ถูกกำนันตำบลบ้านแหง อำเภองาว จังหวัดลำปาง แจ้งความดำเนินคดีในความผิดฐานร่วมกันทำให้เสียทรัพย์ ร่วมกันข่มขืนใจและความผิดฐานหมิ่นประมาทโดยการโฆษณา หลังจากเจ้าหน้าที่ตำรวจสรุปสำนวนส่งพนักงานอัยการจังหวัดลำปางแล้ว ผู้ร้องที่ 1 กับพวกได้ยื่นขอรับเงินสนับสนุนในการขอปล่อยชั่วคราวต่อสำนักงานยุติธรรมจังหวัดลำปาง แต่ไม่ได้รับการอนุมัติ จึงขออุทธรณ์คัดค้านคำวินิจฉัย และได้รับการพิจารณาเงินประกันตัว แต่ได้รับอนุมัติเงินเพียงบางส่วน เนื่องจากคณะอนุกรรมการกองทุนยุติธรรมประจำจังหวัดลำปางเห็นว่าสามารถใช้ตำแหน่งทางการเมืองประกันตัวได้ แต่ศาลจังหวัดลำปางกลับไม่อนุญาต เพราะเห็นว่าไม่ใช่ตำแหน่งข้าราชการประจำ ส่งผลให้ผู้ร้องที่ 1 และพวก 3 คน ไม่มีเงินเพียงพอที่จะนำมาใช้ในการประกันตัว ซึ่งมีผลกระทบต่อสิทธิในกระบวนการยุติธรรม

                   ผู้ร้องที่ 2 ผู้แทนขององค์การ Protection International (PI) ประเทศไทย ซึ่งเป็นองค์กรภาคประชาสังคมที่ทำงานด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ ได้รับแจ้งจากนักปกป้องสิทธิมนุษยชนหลายรายในเครือข่ายไทบ้านผู้ไร้สิทธิสกลนครและกลุ่มคนรักษ์บ้านเกิด จังหวัดเลย ที่ตกเป็นผู้ต้องหาหรือจำเลยว่าไม่สามารถเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมภายในประเทศได้ เนื่องจากคณะอนุกรรมการช่วยเหลือประจำจังหวัดและคณะอนุกรรมการกองทุนยุติธรรมจังหวัดปฏิเสธคำร้องขออนุมัติหลักทรัพย์เพื่อใช้เป็นหลักประกันในการปล่อยชั่วคราว และพบว่าคณะอนุกรรมการช่วยเหลือประจำจังหวัดก้าวล่วงวินิจฉัยข้อเท็จจริงแทนศาล อันถือเป็นการกระทำที่ขัดต่อวัตถุประสงค์ของกองทุนยุติธรรม

                   2. ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นสมควรมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อคณะกรรมการกองทุนยุติธรรม กระทรวงยุติธรรม สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด และสำนักงานศาลยุติธรรม ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (3) ดังนี้

                   2.1 หน่วยงานที่เกี่ยวข้องในกระบวนการยุติธรรม ได้แก่ กระทรวงยุติธรรม สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด และสำนักงานศาลยุติธรรม ควรเร่งหามาตรการแก้ไขปัญหาการใช้กระบวนการฟ้องร้องดำเนินคดีเพื่อตอบโต้การทำงานของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน หรือที่เรียกว่า “การดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมในกิจการสาธารณะ (Strategic Lawsuits Against Public Participation – SLAPPs)” รวมถึงอาจหารือร่วมกับองค์กรอื่น ๆ โดยเฉพาะคณะรัฐมนตรีและองค์กรนิติบัญญัติในการผลักดันให้เกิดการแก้ไขกฎหมายเพื่อป้องกันการฟ้องคดีโดยไม่สุจริต หรือการบัญญัติกฎหมายฉบับใหม่ที่มีเนื้อหาในการป้องกันการดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมในกิจการสาธารณะของประชาชน (Anti – SLAPPs Law) 

                   2.2 กระทรวงยุติธรรมควรดำเนินการแก้ไขระเบียบคณะกรรมการกองทุนยุติธรรม ว่าด้วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการขอปล่อยชั่วคราวผู้ต้องหาหรือจำเลย พ.ศ. 2559 โดยการยกเลิกข้อความที่ให้อำนาจคณะอนุกรรมการให้ความช่วยเหลือคำนึงถึงสาเหตุหรือพฤติการณ์ของผู้ยื่นคำร้องว่าเป็น ผู้ที่น่าเชื่อว่ามิได้กระทำความผิดตามข้อกล่าวหาหรือไม่ เนื่องจากการกำหนดหลักเกณฑ์ไว้เช่นนี้ถือเป็นการให้อำนาจวินิจฉัยความผิดของผู้ยื่นขอรับความช่วยเหลือล่วงหน้าแทนศาล อันเป็นสิ่งที่ไม่เหมาะสมและอาจเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการเข้าถึงความยุติธรรมของประชาชน

                   2.3 ในห้วงเวลาที่ประเทศไทยยังไม่มีนโยบาย กฎหมาย ระเบียบ ข้อบังคับ หรือมาตรการแก้ไขปัญหา การใช้กระบวนการฟ้องร้องดำเนินคดีเพื่อตอบโต้การทำงานของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน การดำเนินงานของกองทุนยุติธรรม ไม่ว่าจะเป็นการกำหนดนโยบายหรือแผนงาน การออกระเบียบหรือประกาศ และการพิจารณาคำขอรับความช่วยเหลือนั้น คณะกรรมการกองทุนยุติธรรม คณะอนุกรรมการให้ความช่วยเหลือ รวมถึงเจ้าหน้าที่ของกองทุนฯ ควรคำนึงถึงความเดือดร้อนของนักปกป้องสิทธิมนุษยชนที่ต้องรับภาระในการต่อสู้คดีประกอบด้วยเสมอ เพื่อให้นักปกป้องสิทธิมนุษยชนเข้าถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรมได้อย่างแท้จริง  

                   3. ผลการดำเนินการ

                   3.1 สำนักงานปลัดกระทรวงยุติธรรมมีหนังสือ ด่วนที่สุด ที่ ยธ 02106/554 ลงวันที่ 22 มกราคม 2562 ชี้แจงว่าอยู่ระหว่างเสนอเรื่องดังกล่าวเข้าสู่การพิจารณาของคณะกรรมการกองทุนยุติธรรม หากผลการดำเนินการเป็นประการใด จะได้แจ้งให้ทราบในโอกาสต่อไป

                   3.2 พระราชบัญญัติแก้ไขประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา (ฉบับที่ 34) พ.ศ. 2562 ได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 20 มีนาคม 2562 ขยายอัตราโทษในการเรียกประกันและหลักประกันในการปล่อยชั่วคราวผู้ต้องหาหรือจำเลยจากเดิมที่กำหนดอัตราโทษจำคุกห้าปีเป็นสิบปีขึ้นไป เพื่อให้โอกาสผู้ต้องหาหรือจำเลยได้รับการปล่อยชั่วคราวมากขึ้น และป้องกันมิให้มีการฟ้องคดีอาญาโดยไม่สุจริตอันล่วงละเมิดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลอื่น 

                   กรณีที่ 2 การถูกฟ้องร้องดำเนินคดีจากเจ้าหน้าที่รัฐ

                   เรื่อง สิทธิพลเมืองเกี่ยวกับเสรีภาพในการแสดงออกของประชาชน กรณีกล่าวอ้างว่านักต่อสู้เพื่อสิทธิมนุษยชนถูกเจ้าหน้าที่ของรัฐคุกคาม ทำให้ได้รับความหวาดกลัวและเกรงว่าจะไม่ได้รับความปลอดภัย (รายงานผลการตรวจสอบที่ 132/2561 ลงวันที่ 14 มีนาคม 2561)

                   1. ความเป็นมา

                   สมาชิกเครือข่ายจังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและองค์กร Protection International (PI) ประเทศไทย ซึ่งเป็นองค์กรเอกชนด้านสิทธิมนุษยชนสากลที่ทำงานด้านการคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชนแจ้งว่า นักปกป้องสิทธิมนุษยชนซึ่งเป็นสมาชิกเครือข่ายปฏิรูปที่ดินภาคอีสาน (คปอ.) ซึ่งเป็นกลุ่มชาวบ้านที่ประสบปัญหาการเข้าถึงสิทธิในที่ดินทำกิน จำนวน 2 ราย ที่ร่วมกิจกรรมเดินเพื่อสิทธิ (Walk for Rights) ในวันที่ 11 – 12 มิถุนายน 2559 เพื่อเรียกร้องสิทธิในที่ดินทำกินของประชาชนในพื้นที่อุทยานแห่งชาติภูผาม่าน และสื่อมวลชนสำนักข่าวปฏิรูปที่ดินภาคอีสาน 1 ราย ถูกเจ้าหน้าที่ของรัฐข่มขู่คุกคาม โดยเจ้าหน้าที่ทหารแต่งกายเครื่องแบบครึ่งท่อนและพกอาวุธปืนเข้าไปที่บ้านพักในยามวิกาล เพื่อสอบถามว่ามีส่วนร่วมกับการจัดกิจกรรมดังกล่าวหรือไม่ และสอบถามเกี่ยวกับการโพสต์ข้อความลงในเฟซบุ๊ก (Facebook) เพจขบวนการอีสานใหม่” และเว็บไซต์ www.esanlandreformnews.com กรณีทหารขอพบนักปกป้องสิทธิที่ดินทำกิน และต่อมาได้เจ้าหน้าที่ทหารได้แจ้งความดำเนินคดีกับนักปกป้องสิทธิมนุษยชน 1 รายและสื่อมวลชน 1 ราย ในความผิดฐานร่วมกันหมิ่นประมาทโดยการโฆษณา อันถือเป็นการคุกคาม ทำให้หวาดกลัว และเป็นการละเมิดสิทธิเสรีภาพในการแสดงออกของประชาชน ซึ่งเจ้าหน้าที่ตำรวจได้มีหมายเรียกบุคคลทั้งสองให้ไปรายงานตัว ณ สถานีตำรวจภูธรชุมแพ จังหวัดขอนแก่น แต่จากการสืบสวนและตรวจสอบเฟซบุ๊กของผู้ใช้นามว่า “ขบวนการอีสานใหม่” และเว็บไซต์ของสำนักข่าวปฏิรูปที่ดินภาคอีสาน ไม่ปรากฏการใช้โพสต์หรือการเคลื่อนไหวใดๆ เกี่ยวกับข้อมูลที่มีการกล่าวหาว่าเจ้าหน้าที่ทหารบุกเข้าไปที่บ้านของผู้เสียหาย ซึ่งต่อมาเจ้าหน้าที่ทหารกองพันทหารราบที่ 2 กรมทหารราบที่ 8 ได้ชี้แจงทำความเข้าใจกับผู้เกี่ยวข้องและถอนคำร้องทุกข์แล้ว โดยเจ้าหน้าที่ตำรวจได้สรุปสำนวนมีความเห็นควรสั่งไม่ฟ้องส่งพนักงานอัยการจังหวัดชุมแพ ซึ่งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาแล้ว เห็นว่าการเข้าร่วมกิจกรรมดังกล่าวเป็นการใช้สิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นโดยสุจริต ตามที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยได้ให้การรับรองคุ้มครองไว้

                   2. ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นสมควรมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อคณะรัฐมนตรี รัฐสภา กระทรวงยุติธรรม สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด และสำนักงานศาลยุติธรรม ดังนี้

                   2.1 คณะรัฐมนตรีควรกำชับให้เจ้าหน้าที่ของรัฐใช้ความรอบคอบและระมัดระวังในการดำเนินงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการใช้สิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นหรือการแสดงออกของประชาชนต่อการกำหนดนโยบาย หรือแผนงานของรัฐที่กระทบต่อประชาชน และควรตรวจสอบให้ได้ข้อเท็จจริงที่ถูกต้องก่อนที่จะมีการแจ้งความฟ้องร้องดำเนินคดีแก่นักปกป้องสิทธิมนุษยชน

                   2.2 รัฐสภา คณะรัฐมนตรี และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในกระบวนการยุติธรรม ได้แก่ กระทรวงยุติธรรม สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด และสำนักงานศาลยุติธรรม ควรเร่งหามาตรการแก้ไขปัญหาการใช้กระบวนการฟ้องร้องดำเนินคดีเพื่อตอบโต้การทำงานของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน หรือที่เรียกว่า “การดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมในกิจการสาธารณะ (Strategic Lawsuits Against Public Participation – SLAPPs)

                   2.3 คณะรัฐมนตรีร่วมกับคณะกรรมการปฏิรูปประเทศด้านกระบวนการยุติธรรมและรัฐสภา ควรดำเนินการเพื่อให้มีกฎหมายที่มีเนื้อหาในการป้องกันปัญหาการฟ้องคดีโดยไม่สุจริตหรือเพื่อกลั่นแกล้ง เพื่อป้องกันการดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมในกิจการสาธารณะของประชาชน (Anti – SLAPPs Law)

                   3. ผลการดำเนินการ

                   3.1 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีมีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0505/1421 ลงวันที่ 16 พฤษภาคม 2561 แจ้งว่ารองนายกรัฐมนตรี (นายวิษณุ เครืองาม) สั่งและปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรีได้มีคำสั่งมอบหมายให้กระทรวงยุติธรรมเป็นหน่วยงานหลักรับเรื่องนี้ไปพิจารณาร่วมกับกระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด สำนักงานศาลยุติธรรม และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อศึกษาแนวทางและความเหมาะสมของข้อเสนอแนะดังกล่าว 

                   3.2 กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพมีหนังสือ ที่ ยธ 0402/4054 ลงวันที่ 1 สิงหาคม 2561 แจ้งผลการประชุมหารือร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง คือ กระทรวงกลาโหม สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด สำนักงานศาลยุติธรรม เมื่อวันที่ 10 กรกฎาคม 2561 สรุปได้ว่า

                      1) สำนักงานศาลยุติธรรมมีความพยายามที่จะเสนอให้แก้ไขประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา โดยเพิ่มมาตรา 161/1 ซึ่งมีสาระสำคัญกำหนดให้ศาลสามารถมีคำสั่งไม่ประทับรับฟ้องคดีที่ราษฎรเป็นโจทก์ก่อนนัดไต่สวนมูลฟ้องได้ หากเห็นว่าโจทก์ใช้สิทธิฟ้องโดยไม่สุจริตหรือโดยบิดเบือนข้อเท็จจริงเพื่อกลั่นแกล้งหรือเพื่อเอาเปรียบจำเลย โดยโจทก์จะยื่นฟ้องคดีนั้นอีกไม่ได้ ซึ่งคณะรัฐมนตรีมีมติอนุมัติหลักการของร่างพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ฉบับที่ .... พ.ศ. .... (หลักเกณฑ์เกี่ยวกับการปล่อยชั่วคราวและการใช้สิทธิดำเนินคดี หรือการดำเนินกระบวนพิจารณาในคดีอาญา) เมื่อวันที่ 20 มีนาคม 256091

                      2) กระทรวงยุติธรรม โดยกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ ได้ดำเนินการ ดังนี้

                          2.1) กำหนดให้นักปกป้องสิทธิมนุษยชนเป็นกลุ่มเป้าหมายในแผนสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ฉบับที่ 4 (พ.ศ. 2562 – 2566) เพื่อประกันว่านักปกป้องสิทธิมนุษยชนจะได้รับการปฏิบัติที่สอดคล้องกับปฏิญญาว่าด้วยสิทธิและความรับผิดชอบของปัจเจกบุคคล กลุ่มบุคคลและองค์กรสังคม (The Declaration on Human Rights Defenders)

                          2.2) การดำเนินกิจกรรมต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชนภายใต้ข้อเสนอแนะที่ประเทศไทยได้ตอบรับและให้คำมั่นโดยสมัครใจ ภายใต้กลไก Universal Periodic Review (UPR) รอบที่ 2 (พ.ศ. 2559 – 2563) ซึ่งผ่านความเห็นชอบตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2560 อาทิ การจัดประชุมหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพี่อพิจารณามาตรการคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชนที่เหมาะสมกับบริบทของประเทศไทย เป็นต้น

                          2.3) การประกาศให้สิทธิมนุษยชนเป็นวาระแห่งชาติ โดยมีประเด็นธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนเป็นประเด็นสำคัญในวาระแห่งชาติ รวมทั้งการดำเนินการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (National Action Plan on Business and Human Rights: NAP) ซึ่งระบุถึงประเด็นการคุ้มครองนักปกป้องสิทธิมนุษยชน

                          2.4) เสนอแก้ไขเพิ่มเติมร่างพระราชบัญญัติคุ้มครองพยานในคดีอาญา (ฉบับที่ ....) พ.ศ. .... ให้ครอบคลุมถึงกรณีการถูกข่มขู่ คุกคามพยานที่ยังไม่ได้เข้าสู่กระบวนการยุติธรรม เพื่อเป็นการเพิ่มช่องทางให้ความคุ้มครองกับนักปกป้องสิทธิมนุษยชน                 

                     3) กระทรวงกลาโหมได้จัดทำคู่มือการปฏิบัติงานในส่วนของเจ้าหน้าที่ฝ่ายทหารและฝ่าย    พลเรือนในการดูแลผู้ชุมนุมเพื่อให้สอดคล้องตามกฎหมายและมาตรฐานสากล โดยเป็นไปตามมติที่ประชุมของสภากลาโหม เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2561

                     4) กระทรวงมหาดไทยได้มีหนังสือไปยังผู้ว่าราชการจังหวัดทุกจังหวัดเพื่อแจ้งแนวทางการป้องกันแก้ไขปัญหาความไม่สงบเรียบร้อยจากการคัดค้านการดำเนินการโครงการต่าง ๆ ของหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชนในพื้นที่ โดยให้ถือปฏิบัติตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 23 เมษายน 2545 และวันที่ 30 กรกฎาคม 2545 เรื่อง หลักการและแนวทางการแก้ไขปัญหาความรุนแรงในการชุมนุมเรียกร้อง

                   ทั้งนี้ นักต่อสู้เพื่อสิทธิมนุษยชนหรือนักปกป้องสิทธิมนุษยชนได้รับความคุ้มครองภายใต้กฎหมายอย่างเสมอภาคเท่าเทียมกันเช่นเดียวกับประชาชนทุกคนในประเทศไทย

                   ในการนี้ คณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 2 ตุลาคม 2561 รับทราบสรุปผลการพิจารณาตามข้อเสนอแนะ มาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามที่กระทรวงยุติธรรมเสนอ 

                   3.3 สำนักงานอัยการสูงสุดมีหนังสือด่วนที่สุด ที่ อส 0026.3/294 ลงวันที่ 23 สิงหาคม 2561 แจ้งว่าสำนักงานอัยการสูงสุดมีกฎ ระเบียบ เป็นมาตรการและแนวทางในการพิจารณาสั่งคดีที่เหมาะสมอยู่แล้ว โดยเห็นว่าควรเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนให้พนักงานอัยการ เจ้าหน้าที่และประชาชนได้ทราบ เพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิและเสรีภาพของประชาชน      

                   3.4 สำนักงานเลขาธิการวุฒิสภา มีหนังสือ ที่ สว (สนช) 0001/2613 ลงวันที่ 24 พฤษภาคม 2561 แจ้งว่าประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ส่งเรื่องให้คณะกรรมาธิการการกฎหมาย กระบวนการยุติธรรมและกิจการตำรวจ สภานิติบัญญัติแห่งชาติ เพื่อพิจารณาดำเนินการตามอำนาจหน้าที่ต่อไป

             2.3 การทำงานด้านสิทธิมนุษยชนในระดับภูมิภาคและระดับระหว่างประเทศ

             นางอังคณา นีละไพจิตร ได้รับเชิญจากรัฐบาลและองค์กรระดับชาติให้เป็นวิทยากรในหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ดังนี้

                   1) ได้รับเชิญจากรัฐบาลสาธารณรัฐฝรั่งเศส เป็นวิทยากรในการประชุมผู้นำประเทศต่างๆ ทั่วโลก Paris Peace Forum ครั้งที่ 1 หัวข้อ "70th anniversary of the Universal Declaration on Human Rights and the 20th anniversary of the UN Declaration on Human Rights Defenders" ระหว่างวันที่ 11 – 13 พฤศจิกายน 2561

                   2)ได้รับเชิญจากคณะทำงานด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน สหประชาชาติ (UN Working Group on Business and Human Rights) ร่วมเป็นวิทยากรในโอกาสเปิดการประชุมคณะทำงานฯ ที่ห้องประชุมใหญ่องค์การสหประชาชาติ Palais des Nations นครเจนีวา สมาพันธรัฐสวิส ในฐานะผู้หญิงนักปกป้องสิทธิมนุษยชน เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน 2561

เรื่องที่ 2 กรณีผู้ลี้ภัย

1. ความสำคัญของปัญหา

             ผู้ลี้ภัยในประเทศไทยมี 3 กลุ่ม คือ

             กลุ่มที่ 1 ผู้แสวงหาที่พักพิง/ผู้ลี้ภัย (Person of concern : POC)

             ผู้ลี้ภัย หมายถึง บุคคลที่จำเป็นต้องทิ้งประเทศบ้านเกิดของตนเอง เนื่องจากความหวาดกลัวการถูกประหัตประหาร หรือได้รับการคุกคามต่อชีวิต อนุสัญญาว่าด้วยสถานภาพผู้ลี้ภัย ค.ศ. 1951 (Convention Relating to the Status of Refugees 1951) ได้ให้คำนิยามและความหมายของสถานภาพ  ผู้ลี้ภัยว่า หมายถึงบุคคลที่จำเป็นต้องทิ้งประเทศบ้านเกิดของตนเอง เนื่องจากความหวาดกลัวการถูกประหัตประหารหรือได้รับการคุกคามต่อชีวิตเนื่องจากสาเหตุข้อหนึ่งข้อใด เช่น เชื้อชาติ ศาสนา สัญชาติสมาชิกภาพในกลุ่มทางสังคม สมาชิกภาพในกลุ่มความคิดทางการเมือง[1] เนื่องจากประเทศไทยไม่ได้เข้าร่วมเป็นภาคีอนุสัญญาดังกล่าวจึงไม่ยอมรับว่ามีผู้ลี้ภัยอยู่ในประเทศไทย ดังนั้น ชนกลุ่มน้อยที่หนีภัยจากการสู้รบเข้ามาอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยตามแนวชายแดนไทย – พม่า ที่หลบจากการหนีภัยมาจากรัฐยะไข่ จึงถูกนิยามว่า เป็น  ผู้หนีภัยสงครามหรือผู้แสวงหาที่พักพิง เมื่อเหตุการณ์ความไม่สงบในประเทศต้นทางสิ้นสุดลงแล้ว คนเหล่านี้จะต้องถูกส่งกลับยังประเทศของตนเอง การดูแลคนเหล่านี้จึงเป็นไปตามหลักมนุษยธรรม กล่าวคือ การให้อาหาร ที่อยู่อาศัย เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค การศึกษา ให้พอเพียงแก่การดำรงชีพ เช่น ชนกลุ่มน้อยที่หนีภัยจากการสู้รบเข้ามาอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยตามแนวชายแดนไทย - สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา และชาวโรฮีนจาที่หลบจากการหนีภัยมาจากรัฐยะไข่ ปัจจุบัน ผู้ลี้ภัยที่อาศัยอยู่ในพื้นที่พักพิงชั่วคราว 9 แห่ง ใน 4 จังหวัด (ตาก แม่ฮ่องสอน กาญจนบุรีและราชบุรี) มีจำนวน 100,044 คน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2561) โดยส่วนใหญ่เป็น  ชนกลุ่มน้อย ชาวกะเหรี่ยง และกะเหรี่ยงแดงจากประเทศพม่า รัฐบาลไทยดูแลบริหารที่พักพิงทั้งหมด โดยความช่วยเหลือผู้ลี้ภัยในพื้นที่พักพิงชั่วคราว เป็นความร่วมมือระหว่างรัฐบาล เอ็นจีโอ และ UNHCR โดยUNHCR มีบทบาทหลักในการให้ความคุ้มครองผู้ลี้ภัยเพื่อให้มีสภาพความเป็นอยู่ที่มั่นคงปลอดภัย และพัฒนาคุณภาพชีวิตของพวกเขาระหว่างที่อาศัยในพื้นที่พักพิงชั่วคราว[2]

             กลุ่มที่ 2 กลุ่มคนไร้รัฐ/ไร้สัญชาติ

             คนไร้รัฐ (Stateless persons) หมายถึง คนที่ไม่ถูกบันทึกรายการบุคคลในทะเบียนราษฎรของรัฐใด ส่วนคนไร้สัญชาติ (Nationalityless persons) หมายถึง คนที่ไม่ได้รับการบันทึกว่าถือสัญชาติของรัฐใด

             บุคคลไร้รัฐ/ไร้สัญชาติที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยประกอบด้วยคนหลายกลุ่ม เช่น คนที่อพยพเข้ามาอยู่ในประเทศไทยเป็นเวลานานแล้ว รวมถึงชนกลุ่มน้อยเผ่าต่าง ๆ และบุตรที่เกิดในประเทศไทย ผู้ที่ได้รับผลกระทบด้านสัญชาติจากประกาศคณะปฏิวัติฉบับที่ 337 เมื่อปี พ.ศ. 2515 เด็กและบุคคลที่กำลังศึกษาในประเทศไทย และบุคคลไร้รากเหง้า ไม่ปรากฏบุพการีหรือถูกทอดทิ้งแต่วัยเยาว์ ทำให้เป็นอุปสรรคในการเข้าถึงสิทธิและสวัสดิการต่าง ๆ เช่น ด้านการศึกษาและสาธารณสุข 

             กลุ่มที่ 3 กลุ่มแรงงานข้ามชาติ

             แรงงานข้ามชาติ คือ คนที่เดินทางออกนอกประเทศของตนโดยสมัครใจเพื่อที่จะไปทำงานในประเทศอื่น เพื่อโอกาสทางเศรษฐกิจ มีจำนวนมากที่เข้ามาทำงานในประเทศไทยโดยไม่ถูกต้องและไม่มีเอกสารแสดงตน ซึ่งรัฐบาลพยายามแก้ไขปัญหาแรงงานข้ามชาติเหล่านี้ให้เป็นไปอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ส่วนใหญ่มี 3 สัญชาติ คือ  เมียนมา ลาวและกัมพูชา

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

             2.1 การตรวจเยี่ยมสถานกักตัวคนต่างด้าว

                1) เมื่อวันที่ 19 กรกฎาคม 2560 คณะอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ได้ลงพื้นที่เพื่อตรวจเยี่ยมตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา ด่านตรวจคนเข้าเมืองสะเดา พบว่ามีผู้ต้องกัก 2 กลุ่ม คือ ชาวโรฮีนจา จากรัฐยะไข่ สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมา จำนวน 17 คน และชายชาวอุยกูร์ จากสาธารณรัฐประชาชนจีน 25 คน ทั้งหมดเป็นผู้ลี้ภัยจากปัญหาทางการเมืองภายในประเทศ พบปัญหาสถานที่ห้องกักไม่มีความเหมาะสม งบประมาณด้านอาหารไม่เพียงพอ ด้านการช่วยเหลือผู้ต้องกักในการเดินทางไปประเทศที่สาม สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติจะให้การช่วยเหลือเฉพาะชาวโรฮีนจาเท่านั้น

                2) เมื่อวันที่ 30 และ 31 มกราคม 2562 คณะอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองได้ลงพื้นที่เพื่อตรวจสอบข้อเท็จจริงกรณีผู้ต้องกัก 2 ราย ซึ่งเป็นชาวกัมพูชาและชาวเวียดนาม เสียชีวิตภายในห้องกักของสำนักงานตรวจคนเข้าเมือง สวนพลู ที่มูลนิธิคณะสงฆ์พระเยซูเจ้า (เยซูอิสต์) วัดบ้านเซเวียร์ พญาไท กรุงเทพมหานคร และสำนักงานตรวจคนเข้าเมือง สวนพลู กรุงเทพมหานคร พบว่าสาเหตุที่ไม่สามารถนำบุคคลทั้งสองส่งประเทศต้นทางได้ เนื่องจากผู้ต้องกักไม่ยอมสื่อสารใดๆ และไม่ปรากฏชื่อในทะเบียนบ้าน ในการดูแลผู้ต้องกักด้านการสาธารณสุข มีแพทย์และพยาบาลของมูลนิธิคณะสงฆ์พระเยซูเจ้า (เยซูอิสต์) ซึ่งเป็นองค์กรพัฒนาเอกชนที่ไม่แสวงหากำไร จำนวน 2 คน และเจ้าหน้าที่สาธารณสุขจากกรมควบคุมโรค จำนวน 3 คน แบ่งหน้าที่กันรับผิดชอบ มีการกักตัวผู้ลี้ภัยกับคนต่างด้าวที่กระทำความผิดตามพระราชบัญญัติคนเข้าเมืองไว้ในห้องเดียวกัน โดยมีผู้ต้องกักที่เป็นผู้ลี้ภัยประมาณ 400 คน สภาพความเป็นอยู่ค่อนข้างแออัด 

             2.2 การตรวจเยี่ยมผู้หญิงต่างด้าว

                เมื่อวันที่ 12 มกราคม 2561 เจ้าหน้าที่ของรัฐ ประกอบด้วย กรมสอบสวนคดีพิเศษ (ดีเอสไอ) กรมการปกครอง และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้นำหมายค้นเข้าตรวจค้นสถานบริการอบอาบนวดวิคตอเรีย ซีเครท และได้นำตัวผู้หญิงจำนวน 25 คน ไปดำเนินการคัดแยกเหยื่อผู้เสียหายไปพำนักและให้อยู่ในความดูแลของบ้านพักเด็กและครอบครัว กรุงเทพมหานคร 

                ต่อมา นางอังคณา นีละไพจิตร กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รับการร้องเรียนด้วยวาจาจากองค์กรเอกชนด้านสิทธิมนุษยชนว่า มีผู้หญิงไทย อายุ 18 ปี หายตัวไปภายหลังการตรวจค้นสถานบริการดังกล่าว จึงได้เดินทางพร้อมเจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ไปติดตามสถานการณ์และตรวจเยี่ยมผู้หญิงซึ่งอยู่ระหว่างการคัดแยกเหยื่อผู้เสียหาย เมื่อวันที่ 18 มกราคม 2561 พบว่าเป็นหญิงไทย 1 คน หญิงต่างด้าว 24 คน โดยมีข้อห่วงใยและข้อเสนอแนะแนวทางในการปรับปรุงการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ให้มีความเหมาะสม ดังนี้

                1) ควรให้ผู้หญิงและเด็กที่อยู่ในการคุ้มครองสามารถใช้เครื่องมือสื่อสารในการติดต่อกับบุคคลอื่นได้ เพื่อมิให้บิดา มารดา บุคคลในครอบครัว เพื่อน หรือบุคคลใกล้ชิดเป็นห่วงความปลอดภัย

                2) ควรปรับปรุงหรือยกเลิกพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการค้าประเวณี พ.ศ. 2539 เนื่องจากมีบทบัญญัติที่มุ่งเอาผิดเฉพาะพนักงานบริการหญิง แต่ไม่ได้เอาผิดกับผู้ซื้อบริการชายซึ่งเป็น  ผู้ร่วมให้เกิดการกระทำความผิดด้วย ประกอบกับปัจจุบันมีการปรับปรุงพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการค้ามนุษย์ พ.ศ. 2551 ให้มีความก้าวหน้า และสามารถป้องกันปราบปรามและคุ้มครองผู้เสียหายจากการแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบที่มีประสิทธิภาพแล้ว

                3) เสนอให้ยกเลิกการประทับลงตราความผิดมั่วสุมในสถานค้าประเวณีในหนังสือเดินทางของหญิงต่างด้าว ซึ่งถูกดำเนินคดีค้าประเวณีและผลักดันให้ออกนอกราชอาณาจักรไทย เพื่อหลีกเลี่ยงไม่ให้เกิดการตีตราและไม่ให้ผู้หญิงและครอบครัวต้องอับอายและเผชิญอคติจากสังคม เพื่อให้โอกาสผู้หญิงเหล่านี้สามารถใช้ชีวิตได้อย่างมีศักดิ์ศรีและไม่ถูกรังเกียจ

                ทั้งนี้ ได้รับแจ้งว่า ผู้บัญชาการสำนักงานยุทธศาสตร์ตำรวจได้รับทราบข้อห่วงใยดังกล่าวแล้ว และจะได้มอบหมายให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องพิจารณาดำเนินการต่อไป

             2.3 การตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน

                ระหว่างการปฏิบัติหน้าที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ชุดที่ 3 ได้รับการร้องเรียนเกี่ยวกับผู้ลี้ภัยหลายกรณี ซึ่งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองได้ดำเนินการตรวจสอบและมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ซึ่งได้รับการแก้ไขจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ดังนี้

                   เรื่อง สิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย กรณีกล่าวอ้างว่าเด็กหญิงชาวโรฮีนจาเสียชีวิตภายในห้องกักของด่านตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา (รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 213/2561 ลงวันที่ 3 ตุลาคม 2561)  

1. ความเป็นมา 

                   มีผู้ร้องเรียนว่านางสาว ซ. ชาวโรฮีนจา อายุ 16 ปี ซึ่งถูกเจ้าหน้าที่จับกุมขณะมีการปราบปรามการค้ามนุษย์ชาวโรฮีนจาในพื้นที่ภาคใต้ ถูกควบคุมตัวไว้ที่ด่านตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา ต่อมาได้เสียชีวิตด้วยภาวะเลือดออกในสมอง จึงขอให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตรวจสอบการเสียชีวิต การวินิจฉัยสาเหตุการเสียชีวิต ขั้นตอนในการดูแลและการรักษาพยาบาลก่อนเสียชีวิต รวมทั้งแนวปฏิบัติในการควบคุมกักขังผู้แสวงหาที่พักพิงชาวโรฮีนจา ทั้งกรณีผู้ใหญ่และเด็ก 

2. การดำเนินการ

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองได้พิจารณาคำร้อง ข้อเท็จจริงจากผู้ร้องและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง สรุปได้ว่า เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2560 นางสาว ซ. ชาวโรฮีนจา อายุ 16 ปี และพี่สาว ถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจ สถานีตำรวจภูธรละงู จังหวัดสตูล จับกุมในข้อหาเป็นคนต่างด้าวหลบหนีเข้ามาและอยู่ในราชอาณาจักรโดยไม่ได้รับอนุญาต หลังจากสัมภาษณ์คัดแยกผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์แล้วพบว่า นางสาว ซ. ไม่ได้เป็นผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์ จึงควบคุมตัวส่งอาคารควบคุม ด่านตรวจคนเข้าเมืองปาดังเบซาร์ ตำบลปาดังเบซาร์ อำเภอสะเดา จังหวัดสงขลา และต่อมาเมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2560 ได้ย้ายไปควบคุมที่อาคารควบคุมผู้ต้องกัก ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา เพื่อรอการผลักดันออกนอกราชอาณาจักร       

                   ต่อมา เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2560  เวลา 15.05 น. เจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาได้นำตัวนางสาว ซ. ส่งโรงพยาบาลปาดังเบซาร์ เนื่องจากพบว่ามีอาการปวดท้องอย่างรุนแรงและอาเจียน และพบว่ามีภาวะเกล็ดเลือดต่ำ จึงนำตัวส่งไปรักษาต่อโรงพยาบาลหาดใหญ่ในวันเดียวกัน วันที่ 23 ตุลาคม 2560 แพทย์โรงพยาบาลหาดใหญ่วินิจฉัยว่าอาการของผู้ป่วยทุเลาลงแล้ว จึงอนุญาตให้กลับไปพักฟื้นที่อาคารควบคุมผู้ต้องกัก ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา โดยนัดติดตามอาการอีกครั้งในวันที่ 2 พฤศจิกายน 2560 ต่อมา เมื่อวันที่ 27 ตุลาคม 2560 เวลา 18.30 น. เจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาได้นำตัวนางสาว ซ. ส่งโรงพยาบาลปาดังเบซาร์ เนื่องจากมีอาการอ่อนเพลีย รับประทานอาหารไม่ได้ โดยส่งตัวไปรักษาต่อที่โรงพยาบาลหาดใหญ่อีกครั้งในวันเดียวกัน จนกระทั่งวันที่ 2 พฤศจิกายน 2560 โรงพยาบาลหาดใหญ่ได้แจ้งว่า นางสาว ซ. เสียชีวิตแล้ว โดยมีสาเหตุมาจากอาการเลือดออกในสมอง หลังจากชันสูตรพลิกศพแล้วได้ส่งศพไปดำเนินการตามพิธีทางศาสนาอิสลาม

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาแล้ว เห็นว่า

                   1. ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาได้ให้การดูแลและการรักษาพยาบาลนางสาว ซ. ก่อนเสียชีวิต เป็นไปตามข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำแห่งสหประชาชาติในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners: Mandela Rules) ข้อกำหนด 2 และ 27 ที่กำหนดให้ผู้ต้องขังมีสิทธิที่จะเข้าถึงการรักษาพยาบาลได้โดยพลัน และปราศจากการเลือกปฏิบัติ ข้อเท็จจริงจึงไม่อาจรับฟังได้ว่า เจ้าหน้าที่ของรัฐมีการกระทำหรือการละเลยการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน และเห็นว่าแพทย์โรงพยาบาลหาดใหญ่ได้ให้การรักษาพยาบาล นางสาว ซ. ตามจรรยาวิชาชีพเพื่อช่วยเหลือผู้ป่วยตามหลักมนุษยธรรม โดยไม่เลือกปฏิบัติต่อผู้ป่วยซึ่งเป็นชาวโรฮีนจาแต่อย่างใด จึงเห็นควรยุติเรื่อง

                   2. สำหรับการควบคุมกักขังผู้แสวงหาที่พักพิงชาวโรฮีนจา กรณีที่เป็นเด็ก มีการกระทำหรือละเลยการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนหรือไม่นั้น พิจารณาแล้วเห็นว่า มีแนวทางหรือแนวปฏิบัติในการควบคุมกักขังผู้แสวงหาที่พักพิงชาวโรฮีนจา หลังจากสัมภาษณ์เพื่อคัดแยกผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์ร่วมกับพนักงานสอบสวนและสหวิชาชีพทุกครั้ง กรณีเป็นผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์ จะถูกส่งตัวไปยังสถานคุ้มครองสวัสดิภาพผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์จังหวัดสงขลา แต่หากไม่เข้าข่ายการเป็นผู้เสียหายจากการค้ามนุษย์จะถูกส่งตัวไปยังอาคารควบคุมผู้ต้องกักของตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา เพื่อรอการผลักดันออกนอกราชอาณาจักรต่อไป ปรากฏแนวปฏิบัติของตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาที่ผ่านมาว่า มีการติดต่อประสานงานจากเจ้าหน้าที่องค์การระหว่างประเทศเพื่อการโยกย้ายถิ่นฐาน (International Organization for Migration: IOM) เพื่อตรวจสุขภาพของผู้ต้องกักอย่างสม่ำเสมอ เดิมมีเจ้าหน้าที่องค์การระหว่างประเทศเพื่อการโยกย้ายถิ่นฐานประจำอยู่ที่ตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลา แต่ต่อมาเมื่อจำนวนผู้ต้องกักลดน้อยลง เจ้าหน้าที่จากองค์การดังกล่าวจึงเข้ามาตรวจสุขภาพและแจกของใช้ให้แก่ผู้ต้องกักเดือนละ 1 ครั้ง และมีเจ้าหน้าที่จากกาชาดสากล (International Federation of Red Cross: ICRC) มาเยี่ยมเพื่อเป็นสื่อกลางในการติดต่อญาติและเจ้าหน้าที่ประจำสำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ (United Nation High Commissioner for Refugee: UNHCR) เพื่อสัมภาษณ์พิสูจน์สัญชาติและสอบถามถึงการลี้ภัยไปประเทศที่สาม โดยที่ผ่านมาตั้งแต่ปี 2558 จนถึงปัจจุบัน มีผู้ต้องกักชาวโรฮีนจาในตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาได้ลี้ภัยไปประเทศที่สามแล้ว 60 คน เป็นชาย 37 คน หญิง 11 คน เด็กชาย 11 คน เด็กหญิง 1 คน  

                   นางสาว ซ. มีอายุ 16 ปี จึงถือว่าเป็นเด็กตามมาตรา 4 แห่งพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 การปฏิบัติต่อเด็กไม่ว่ากรณีใด ควรคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของเด็กเป็นสำคัญและไม่ให้มีการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรม ตามมาตรา 22 แห่งพระราชบัญญัติฉบับเดียวกัน  อย่างไรก็ตาม พระราชบัญญัติคนเข้าเมือง พ.ศ. 2522 มาตรา 4 ได้ให้นิยามคนเข้าเมืองว่าเป็นคนต่างด้าวซึ่งเข้ามาในราชอาณาจักร โดยมิได้ระบุถึงการเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่ไว้ การตีความเรื่องอายุเด็กจึงต้องเป็นไปตามประมวลกฎหมายอาญา ปรากฏว่า ประเทศไทยยังไม่มีแนวทางในการดูแลเด็กที่ติดตามครอบครัวของคนต่างด้าวที่แสวงหาที่พักพิง เมื่อผู้ปกครองถูกจับกุม เด็กจึงถูกส่งตัวเข้ากักด้วยกรณีดังกล่าว กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ข้อ 10 (2) (ข) และอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก ข้อ 37 (ค) ได้ให้การรับรองไว้ว่า เด็กทุกคนที่ถูกลิดรอนเสรีภาพจะได้รับการปฏิบัติด้วยมนุษยธรรมและด้วยความเคารพในศักดิ์ศรี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เด็กทุกคนที่ถูกลิดรอนเสรีภาพจะต้องถูกแยกต่างหากจากผู้ใหญ่ ดังนั้น การควบคุมกักขังเด็กที่ติดตามครอบครัวชาวโรฮีนจาเพื่อแสวงหาที่พักพิง จึงขัดต่อข้อกำหนดมาตรฐานขั้นต่ำแห่งสหประชาชาติในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners: Mandela Rules) ข้อ 11 และไม่เป็นไปตามแนวทางของกฎของสหประชาชาติว่าด้วยการคุ้มครองเด็กและเยาวชนซึ่งถูกลิดรอนเสรีภาพ(United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty) และอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก ข้อ 39 (ค) ที่กำหนดว่าจะต้องมีการแยกขังหรือกักกันตัวเด็กจากผู้ต้องขังผู้ใหญ่ โดยจะต้องคำนึงถึงสิทธิของเด็กที่จะไม่แยกออกจากสมาชิกของครอบครัวด้วย การกระทำของด่านตรวจคนเข้าเมืองจังหวัดสงขลาจึงเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน

                   อย่างไรก็ตาม คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเคยมีข้อเสนอแนะเชิงนโยบายตามรายงานผลการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน ที่ 409/2554 ลงวันที่ 26 ธันวาคม 2554 ต่อรัฐบาลแล้วว่า ระหว่างที่มีผู้หลบหนีเข้าเมืองชาวโรฮีนจา รัฐบาลสมควรจะพิจารณาให้ที่พักพิงเป็นการชั่วคราวมากกว่าการกักตัวไว้ในสถานที่ควบคุมตัว โดยหาแนวทางแก้ไขปัญหาที่ยั่งยืนและยอมรับได้ รวมถึงการคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐานด้านสิทธิมนุษยชนและการดูแลด้านสุขอนามัย การแต่งตั้งคณะกรรมการที่เป็นกลางที่มีความเป็นอิสระเพื่อการตรวจสอบการผลักดันกลับที่ขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชน อีกทั้งให้กระทรวงมหาดไทยหารือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อปรับปรุงพระราชบัญญัติคนเข้าเมือง พ.ศ. 2522 ให้กระทรวงการต่างประเทศเข้าร่วมหารือกับองค์การระหว่างประเทศในการแก้ปัญหาดังกล่าว และให้มีการปฏิบัติตามแนวทางที่เหมาะสมเพื่อต่อต้านขบวนการค้ามนุษย์ ซึ่งต่อมา เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2560 คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบในหลักการให้มีระบบคัดกรองคนเข้าเมืองผิดกฎหมาย โดยใช้แนวทางในการออกระเบียบ โดยมอบให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติเป็นหน่วยงานรับผิดชอบหลัก และให้รับร่างระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการบริหารจัดการคนเข้าเมืองผิดกฎหมายและผู้ลี้ภัย พ.ศ. .... ไปพิจารณาร่วมกับกระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงแรงงาน สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ สำนักงานอัยการสูงสุด และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง แล้วส่งให้สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาตรวจพิจารณาก่อนเสนอคณะรัฐมนตรี รวมทั้งเห็นชอบให้นายกรัฐมนตรีร่วมกับรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย เป็นผู้มีอำนาจออกกฎกระทรวงตามร่างพระราชบัญญัติคนเข้าเมือง (ฉบับที่ ..) พ.ศ. .... และเห็นชอบให้ปลัดกระทรวงมหาดไทยเป็นประธานกรรมการพิจารณาคนเข้าเมือง แล้วมอบให้สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีการับไปปรับปรุงแก้ไขร่างพระราชบัญญัติคนเข้าเมือง (ฉบับที่ ..)     พ.ศ. .... ก่อนเสนอคณะรัฐมนตรีต่อไป ทั้งนี้ เพื่อเป็นการส่งเสริมการทำงานร่วมกันของหน่วยงานภาครัฐ องค์การระหว่างประเทศและองค์กรเอกชน ในการแก้ไขปัญหาการกักตัวเด็กไว้ในสถานกักตัวคนต่างด้าวเพื่อรอการส่งกลับประเทศต้นทางหรือประเทศที่สามเป็นหลัก โดยคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของเด็กและเป็นการให้ความช่วยเหลือคุ้มครองทางกฎหมาย รวมถึงคุ้มครองสิทธิประโยชน์ที่พึงได้ โดยคำนึงถึงหลักมนุษยธรรม

3. ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 

                   3.1 กระทรวงมหาดไทย สำนักงานตรวจคนเข้าเมือง และกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ควรพิจารณาทางเลือกอื่นแทนการกักตัวเด็กที่ติดตามผู้ปกครองเพื่อแสวงหาที่พักพิงในระหว่างรอการส่งกลับประเทศต้นทาง หรือเพื่อเดินทางต่อไปยังประเทศที่สาม โดยให้เด็กได้มีโอกาสอยู่ร่วมกับผู้ปกครองในสถานที่ที่เหมาะสม เพื่อให้เด็กมีโอกาสได้รับการศึกษา การพัฒนาตามวัยและได้รับการคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐาน ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546

                   3.2  สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรเร่งจัดทำบันทึกความเข้าใจ เรื่อง การดำเนินงานระหว่างหน่วยงานภาครัฐ องค์การระหว่างประเทศ และองค์กรเอกชน กรณีการกำหนดมาตรการและแนวทางแทนการกักตัวเด็กไว้ในสถานกักกันตัวคนต่างด้าวเพื่อรอการส่งกลับ พ.ศ. 2560 ให้เกิดผลในทางปฏิบัติโดยเร็ว

                   3.3 สำนักงานตำรวจแห่งชาติควรร่วมกับกระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงมหาดไทยกระทรวงแรงงาน สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ และสำนักงานอัยการสูงสุด เร่งจัดทำระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการบริหารจัดการคนเข้าเมืองผิดกฎหมายและผู้ลี้ภัย พ.ศ. .... ตามมติคณะรัฐมนตรี    เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2560

                   3.4 สำนักงานตรวจคนเข้าเมืองควรพิจารณาปรับปรุงคำนิยามคำว่า “เด็ก”  โดยใช้หลักเกณฑ์  ที่สอดคล้องกับพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2560 เพื่อประโยชน์สูงสุดของเด็กเป็นสำคัญ

4. ผลการดำเนินการ

                   4.1 การพิจารณาทางเลือกอื่นแทนการกักตัวเด็กที่ติดตามผู้ปกครอง

                   กรมกิจการเด็กและเยาวชน กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์แจ้งว่า

                   1) ได้ดำเนินการตามมาตรการแทนการกักตัวเด็กไว้ในสถานกักตัวของสำนักงานตรวจ คนเข้าเมือง โดยมีเด็กและมารดาได้รับการช่วยเหลือรวมทั้งสิ้น 117 คน เป็นเด็ก 74 คน และมารดา 43 คน ดังนี้

                   –     เดินทางไปประเทศที่สาม รวม 3 คน เป็นเด็ก 2 คน มารดา 1 คน 

                   –     ส่งกลับประเทศต้นทางโดยสมัครใจ รวม 22 คน เป็นเด็ก 14 คน และมารดา 8 คน

                   –     การประกันตัวไปอยู่ในชุมชนเพื่อรอไปประเทศที่สาม หรือรอการส่งกลับประเทศ  ต้นทาง รวม 47 คน เป็นเด็ก 32 คน และมารดา 15 คน

                   –     การส่งมารดาและเด็กไปพำนักชั่วคราวในสถานรองรับของกรมกิจการเด็กและเยาวชนเพื่อดำเนินการจัดทำแผนการช่วยเหลือระยะสั้น ระยะกลางและระยะยาว รวม 45 คน เป็นเด็ก 27 คน และมารดา 18 คน

                   2) จัดบริการสวัสดิการให้เด็กและมารดาที่อยู่ในสถานรองรับของกรมกิจการเด็กและเยาวชน ได้แก่ การตรวจสุขภาพและรักษาพยาบาล การดูแลแม่ตั้งครรภ์ การจัดกิจกรรมพัฒนาการเด็ก การประสานกับโรงเรียนเพื่อจัดการศึกษาตามความเหมาะสม การให้ความรู้แก่มารดาในการเลี้ยงดูเด็ก การจัดหาเงินประกัน การติดต่อสื่อสารกับครอบครัวที่อยู่ในสถานกักตัวหรือที่อยู่ในชุมชน เป็นต้น

                   3) ฝึกอบรมพนักงานเจ้าหน้าที่ตามกฎหมายว่าด้วยการคุ้มครองเด็ก นักสังคมสงเคราะห์และนักจิตวิทยา ให้มีความเข้าใจกฎหมาย พันธกรณีระหว่างประเทศ และแนวปฏิบัติต่อเด็กที่อยู่ในสถานการณ์โยกย้ายถิ่นฐาน รวมทั้งประสานความร่วมมือกับรัฐ องค์การระหว่างประเทศและองค์กรเอกชนเพื่อจัดหาทรัพยากรเพื่อให้การช่วยเหลือแก่เด็กและมารดา 

                   4.2 การลงนามในบันทึกความเข้าใจ เรื่อง การกำหนดมาตรการและแนวทางแทนการ   กักตัวเด็กไว้ในสถานกักตัวคนต่างด้าวเพื่อรอการส่งกลับ

                   สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติได้จัดประชุมส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2560 และวันที่ 27 พฤศจิกายน 2560 โดยที่ประชุมมีมติมอบหมายให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติเป็นหน่วยงานหลักในการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อกำหนดรายละเอียดและแนวทางการนำผู้หลบหนีเข้าเมืองที่เป็นเด็กออกจากสถานกักตัวฯ และจัดทำร่างบันทึกความเข้าใจ เรื่อง การกำหนดมาตรการและแนวทางแทนการกักตัวเด็กไว้ในสถานกักตัวคนต่างด้าวเพื่อรอการส่งกลับ โดยกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ได้จัดทำขั้นตอนการปฏิบัติงานที่เป็นมาตรฐาน (Standard Operation Procedure: SOP) เพื่อเป็นกรอบการปฏิบัติงานภายหลังบันทึกความเข้าใจฯ มีผลบังคับใช้ โดยเมื่อวันที่ 21 มกราคม 2562 สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติได้จัดพิธีลงนามบันทึกความเข้าใจ เรื่อง การกำหนดมาตรการและแนวทางแทนการกักตัวเด็กไว้ในสถานกักตัวคนต่างด้าวเพื่อรอการส่งกลับ ที่ทำเนียบรัฐบาล โดยหัวหน้าส่วนราชการระดับปลัดกระทรวง 7 หน่วยงาน คือ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ มนุษย์ กระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการและกระทรวงแรงงาน กำหนดหน้าที่ความรับผิดชอบและแนวทางปฏิบัติงานของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการไม่กักตัวเด็กอายุต่ำกว่า 18 ปี ไว้ในห้องกักตรวจคนเข้าเมือง โดยให้อยู่ในความดูแลของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ องค์กรภาคเอกชน หรือองค์กรภาคประชาสังคม และหามาตรการช่วยเหลือในระยะยาวให้สอดคล้องกับกฎหมายภายในประเทศและพันธกรณีระหว่างประเทศของไทย ซึ่งกระทรวงการต่างประเทศได้จัดทำคำแปลภาษาอังกฤษ และได้เชิญผู้แทนองค์การระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้อง เช่น UNHCR IOM และ UNICEF มาชี้แจงทำความเข้าใจเรื่องการปฏิบัติตามบันทึกความเข้าใจฯ เมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2562

                   4.3 (ร่าง) ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการคัดกรองและคุ้มครองคนต่างด้าวที่เข้ามาในราชอาณาจักร และไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาได้ พ.ศ. ....

                   ตามที่คณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 10 มกราคม 2560 เห็นชอบในหลักการให้มีระบบคัดกรองคนเข้าเมืองผิดกฎหมาย โดยมอบหมายให้สำนักงานตำรวจแห่งชาติเป็นหน่วยงานรับผิดชอบหลักในการร่างระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการบริหารจัดการคนเข้าเมืองผิดกฎหมายและผู้ลี้ภัย พ.ศ. .... นั้น สำนักงานตำรวจแห่งชาติ โดยสำนักงานตรวจคนเข้าเมือง และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงการต่างประเทศ สำนักงานอัยการสูงสุด  กระทรวงแรงงาน สำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ ได้ร่วมกันพิจารณายกร่างระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการคัดกรองและคุ้มครองคนต่างด้าวที่เข้ามาในราชอาณาจักร และไม่สามารถเดินทางกลับประเทศอันเป็นภูมิลำเนาได้ พ.ศ. .... ซึ่งมีสาระสำคัญเกี่ยวกับการบริหารจัดการคนเข้าเมืองผิดกฎหมายและผู้ลี้ภัยตามมติคณะรัฐมนตรีเสร็จแล้ว และได้ส่งให้สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาตรวจพิจารณา เมื่อวันที่ 3 ตุลาคม 2561 ก่อนเสนอคณะรัฐมนตรีพิจารณาต่อไป ซึ่งอยู่ระหว่างการพิจารณาของคณะกรรมการกฤษฎีกา โดยระเบียบดังกล่าวจะเป็นมาตรการในการแยกกลุ่ม     ผู้ลักลอบเข้าเมืองผิดกฎหมายด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจออกจากผู้แสวงหาที่พักพิงและผู้ลี้ภัยในเขตเมืองซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อประเทศไทยในการแก้ไขปัญหาผู้เข้าเมืองผิดกฎหมายและลดภาระของรัฐบาลจากที่เคยแก้ไขปัญหาที่ปลายเหตุ นอกจากนั้น ยังช่วยป้องกันมิให้ผู้โยกย้ายถิ่นฐานที่ไม่ปกติกลุ่มอื่นฉวยโอกาสเดินทางเข้าประเทศไทย และสนับสนุนการให้ความช่วยเหลือผู้ที่ต้องการความคุ้มครองระหว่างประเทศอย่างแท้จริงตามหลักสิทธิมนุษยชนและมนุษยธรรม

             2.4 การทำงานด้านสิทธิมนุษยชนในระดับภูมิภาคและระดับระหว่างประเทศ

                1) นางอังคณา นีละไพจิตร ได้รับเชิญจากรัฐบาลสาธารณรัฐเยอรมนี เพื่อศึกษาดูงาน เรื่องการปกป้องชนกลุ่มน้อยและการแก้ปัญหาความขัดแย้ง (Protection Minorities and Conflict Resolution) ร่วมกับกรรมการสิทธิมนุษยชนอาเซียน และผู้นำภาคประชาสังคมอาเซียน ระหว่างวันที่ 25 กันยายน - 1 ตุลาคม 2559

                2) ได้รับการคัดเลือกให้ไปศึกษาดูงานที่ประเทศนิวซีแลนด์ ในฐานะผู้ได้รับรางวัล New Zealand Prime Minister’s Fellowship for ASEAN 2016 ด้านการเมืองการปกครอง ระบบรัฐสภา การดูแลชนกลุ่มน้อยและผู้ลี้ภัย ผู้แสวงหาที่พักพิง รวมถึงการมีส่วนร่วมของประชาชนและการอยู่ร่วมกันระหว่างกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ ระหว่างวันที่ 11 - 16 ธันวาคม 2559 โดยมีโอกาสได้พบหารือแลกเปลี่ยนกับรัฐมนตรี คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เจ้าหน้าที่หน่วยงานต่าง ๆ ของรัฐบาล รวมถึงองค์กรตำรวจ และผู้นำชุมชน ผู้นำศาสนา ภาคประชาสังคม รวมถึงผู้นำชนกลุ่มน้อยต่าง ๆ

เรื่องที่ 3 การส่งเสริมสิทธิมนุษยชนให้ผู้หญิงมุสลิมเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง และคณะอนุกรรมการด้านสิทธิและความเสมอภาคทางเพศสภาพ ได้ดำเนินงานด้านการส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมและการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนใต้ ร่วมกับองค์กรเครือข่าย โดยมีผลการดำเนินการ ดังนี้

1. การจัดทำข้อเสนอแนะการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้

               1.1 ความสำคัญของปัญหา

                   ประเทศไทยเข้าเป็นภาคีอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีในทุกรูปแบบ (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women - CEDAW) ในปี พ.ศ. 2528 ซึ่งเป็นกลไกหลักในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงและส่งเสริมความเสมอภาคระหว่างหญิงชาย ซึ่งขณะนี้เหลือข้อสงวนเพียงข้อเดียว คือ การระงับข้อพิพาทด้วยศาลระหว่างประเทศที่ประเทศไทยยัง   ไม่รับที่จะผูกพัน แม้ประเทศไทยจะมีความก้าวหน้าในการปฏิรูปกฎหมายมาโดยลำดับ นับตั้งแต่การที่รัฐธรรมนูญยอมรับในความเสมอภาคระหว่างหญิงและชาย มีบทบัญญัติรองรับมาตรการพิเศษชั่วคราวและคุ้มครองสิทธิของผู้หญิง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในกระบวนการพิจารณาคดีความผิดเกี่ยวกับเพศ และประกันการเข้าถึงบริการฟื้นฟูต่างๆ รวมถึงมีการปรับปรุงแก้ไขกฎหมายที่เลือกปฏิบัติต่อสตรีหลายฉบับ มีการออกกฎหมายใหม่เพื่อคุ้มครองผู้หญิงจากความรุนแรงและการเลือกปฏิบัติในรูปแบบต่างๆ แต่การเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงหลายกลุ่ม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผู้หญิงในภาวะยากลำบากมักถูกมองข้าม ทำให้ไม่ได้รับการคุ้มครองอย่างเป็นธรรมและทันท่วงทีจากกระบวนการยุติธรรม ตามมาตรฐาน CEDAW ทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ

                   ผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ก็เป็นหนึ่งในกลุ่มผู้หญิงในภาวะยากลำบากนี้ แม้ประเทศไทยจะรับรองข้อมติคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติที่ 1325 (UN Secretary Council Resolution 1325 – UNSCR 1325) และมติอื่น ๆ ที่เรียกร้องให้รัฐภาคีส่งเสริมให้ผู้หญิงมีส่วนร่วมในการตัดสินใจทุกระดับ ในเรื่องการป้องกัน การจัดการและการแก้ปัญหาความขัดแย้ง ใช้มาตรการพิเศษและมาตรการที่เหมาะสมเพื่อคุ้มครองผู้หญิงและเด็กหญิงจากความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การข่มขืนและการล่วงละเมิดทางเพศรูปแบบอื่นๆ และรูปแบบทั้งปวงของความรุนแรงในสถานการณ์ความขัดแย้งที่มีการใช้กำลังอาวุธ แต่จนถึงปัจจุบันรัฐมักให้ความสำคัญกับนโยบาย แผนงานและงบประมาณเพื่อยุติความรุนแรงที่เกิดจากความขัดแย้งมากกว่าที่จะคำนึงถึงการเข้าถึงความยุติธรรมและการขจัดการเลือกปฏิบัติ ทำให้ผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้จำนวนมากยังคงเผชิญกับปัญหาความรุนแรงในครอบครัวและความรุนแรงทางเพศหลากหลายรูปแบบในชุมชน ซึ่งเป็นเรื่องที่ผู้หญิงมุสลิมเหล่านี้จำต้องเก็บงำไว้เพียงลำพัง ไม่กล้าเปิดเผยให้บุคคลภายนอกครอบครัวได้รับรู้ ด้วยเห็นเป็นเรื่องน่าอาย เกรงจะถูกตีตราจากสังคม และเสี่ยงต่อสวัสดิภาพความปลอดภัยหากผู้กระทำเป็นผู้มีอิทธิพล ทำให้ปัญหาที่เกิดขึ้นไม่ได้รับการกล่าวถึงในที่สาธารณะเท่าที่ควร และไม่ได้รับการแก้ไขจากหน่วยราชการ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และผู้นำศาสนาได้อย่างเหมาะสมทันท่วงที

                   จากงานวิจัย เรื่อง “การเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิง : สำรวจอุปสรรคและการเปลี่ยนแปลงที่จำเป็น” โดยคณะกรรมการนักนิติศาสตร์สากลและมูลนิธิยุติธรรมและสันติภาพ พบว่าผู้หญิงส่วนใหญ่ในจังหวัดชายแดนภาคใต้เข้าถึงความยุติธรรมได้อย่างจำกัดในการจัดการปัญหาต่าง ๆ ในครอบครัวและชุมชน เช่น ความรุนแรงในครอบครัว การสมรส การสิ้นสุดการสมรส การจ่ายค่าเลี้ยงดู หรือการจัดการมรดก ทั้งนี้ เนื่องจาก

                   1) กฎหมายอิสลามที่ใช้อยู่ขาดความชัดเจน การตีความไม่แน่นอน เนื่องจากเป็นการใช้    ดุลยพินิจของดะโต๊ะยุติธรรม และไม่มีประมวลหลักเกณฑ์การตัดสินตามกฎหมายอิสลามอย่างเป็นทางการ   

                   2) ผู้นำศาสนาในระดับชุมชนและระดับจังหวัดล้วนเป็นผู้ชายซึ่งอาจไม่เข้าใจในปัญหาต่าง ๆ ที่ผู้หญิงเผชิญอย่างเพียงพอ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ความรุนแรงต่อผู้หญิงอันเนื่องมาจากฐานคิดเรื่องเพศสภาพ

                   3) ผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ส่วนใหญ่ไม่มีความรู้เกี่ยวกับหลักศาสนาเพียงพอที่จะเรียกร้องความยุติธรรมให้กับตนเอง กลไกยุติธรรมระดับชุมชนที่ปฏิบัติหน้าที่ในการอำนวยความยุติธรรมเบื้องต้นตามที่ปฏิบัติกันมาในหลายกรณีไม่สอดคล้องกับหลักศาสนาอิสลามที่ให้ความสำคัญในเรื่องความรัก ความเมตตา ความยุติธรรม และความเสมอภาคระหว่างหญิงชาย และมาตรฐานสากลในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิง

             1.2 การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

                   คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้เห็นความสำคัญในเรื่องนี้ จึงได้ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง โดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติชุดที่ 2 (พ.ศ. 2557- 2558) ร่วมกับองค์กรภาคี ประกอบด้วย สำนักจุฬาราชมนตรี สถาบันศาสนา วัฒนธรรมและสันติภาพ มหาวิทยาลัยพายัพ มูลนิธิยุติธรรมเพื่อสันติภาพ มูลนิธิผู้หญิง และคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ได้จัดทำโครงการ “การส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมและการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้” โดยการสนับสนุนของ UN Women ภายใต้โครงการระดับภูมิภาค “การส่งเสริมสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 7 ประเทศ (Regional Programme on Improving Women’s Human Rights in Southeast Asia, 2011 -2015) เพื่อสร้างความตระหนักเรื่องสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงผ่านหลักศาสนาอิสลามและหลักสิทธิมนุษยชนของผู้หญิง ระดมความคิดเห็นและข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงมุสลิมในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ให้เป็นรูปธรรม โดยผ่านกิจกรรมการอบรม ประชุมและสัมมนาเชิงปฏิบัติการและการสัมมนาระดับชาติ เรื่อง “สู่แนวปฏิบัติเพื่อส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้” เมื่อวันที่ 21 เมษายน 2558 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างความตระหนักเรื่องสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงผ่านหลักศาสนาอิสลามและหลัก สิทธิมนุษยชนของผู้หญิง ระดมความคิดเห็นและข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงมุสลิมใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ให้เป็นรูปธรรม ซึ่งคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติชุดที่ 3 ได้ดำเนินการต่อมา ในปี 2560 เพื่อเสริมสร้างความตระหนักเรื่องสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงมลายูและเรื่องหลักการของอิสลาม ส่งเสริมความเสมอภาคระหว่างเพศแก่องค์กรผู้หญิงมุสลิมและเครือข่าย หน่วยงานภาครัฐ และองค์กรศาสนาในจังหวัดชายแดนภาคใต้ รวมทั้งการเสริมสร้างความเข้มแข็งแก่องค์กรผู้หญิงมุสลิมและเครือข่ายในการร้องเรียน กรณีการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อกลไกระดับประเทศ

                   จากกระบวนการที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและองค์กรเครือข่ายร่วมกันจัดทำขึ้นในช่วง 3 ปีที่ผ่านมา จึงได้รวบรวมและจัดพิมพ์ “ข้อเสนอแนะการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้” โดยนำเสนอตัวอย่างประสบการณ์ความยากลำบากของผู้หญิงและการไม่ได้รับความเป็นธรรมของผู้หญิงอันเนื่องมาจากความเชื่อ ประเพณีท้องถิ่น หรือกฎชุมชนที่ผู้หญิงมุสลิมจังหวัดชายแดนภาคใต้จำนวนไม่น้อยต้องเผชิญ ชี้ให้เห็นความสอดคล้องของหลักศาสนาอิสลามกับหลักสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงตามมาตรฐาน CEDAW ที่หน่วยงานภาครัฐและองค์กรทางศาสนาทุกระดับที่เกี่ยวข้องสามารถใช้เป็นหลักในการวิเคราะห์ปัญหาและกำหนดแนวปฏิบัติในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่ผู้หญิงมุสลิมสามารถเข้าถึงได้ง่าย ละเอียดอ่อนต่อมิติทางเพศสภาพ และส่งเสริมความเสมอภาคระหว่างเพศตามเจตนารมณ์ของ CEDAW การเชื่อมโยงกลไกด้านสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ กับบทบาทของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ในฐานะกลไกการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงในระดับประเทศ นอกจากนั้น ยังประมวลความคิดเห็นและข้อเสนอแนะจากภาคีเครือข่าย ผู้ร่วมกิจกรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ข้อเสนอแนะของผู้หญิงมุสลิมจังหวัดชายแดนภาคใต้ รวมทั้งองค์ความรู้เกี่ยวกับความก้าวหน้าขององค์การความร่วมมืออิสลาม (Organization of Islamic Coorperation - OIC) ในการขจัดการเลือกปฏิบัติและส่งเสริมความเสมอภาคของหญิงและชาย ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อหน่วยงานภาครัฐและองค์กรทางศาสนาที่จะการพัฒนาเป็นแนวปฏิบัติ เพื่อประโยชน์ต่อผู้หญิงมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยมีข้อเสนอแนะต่อกลไกศาสนา กลไกฝ่ายปกครอง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หน่วยราชการและภาคประชาสังคม ในการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงในภาคใต้ สรุปได้ดังนี้

                   1. ข้อเสนอแนะต่อกลไกศาสนา

                       1.1 ระดับชุมชน (ผู้นำศาสนา/กรรมการมัสยิด)

                           –     ให้ผู้หญิงมีส่วนร่วมในอนุกรรมการ/ที่ปรึกษาประจำมัสยิดเพื่อเพิ่มมุมมองของผู้นำศาสนาด้านสิทธิมนุษยชนของผู้หญิง และความเสมอภาคระหว่างเพศในกระบวนการตัดสินใจแก้ปัญหาความรุนแรงต่อหญิงและเด็กหญิงของผู้นำศาสนา

                           –     ในการตรวจสอบข้อเท็จจริง ขอให้รับฟังอย่างรอบด้าน มีทัศนคติที่ดีต่อผู้หญิงที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงและคำนึงถึงสิทธิของผู้เสียหาย

                           –     เข้าใจบทบาทหน้าที่ของหน่วยงานรัฐและติดต่อประสานงานกับหน่วยงานของรัฐแทนผู้เสียหายได้ เพื่อให้การช่วยเหลือเยียวยาเบื้องต้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในกรณีที่คู่ขัดแย้งเป็นผู้มีอิทธิพลในชุมชน 

                           –     ร่วมกับผู้นำชุมชนกำหนดกฎ/ระเบียบชุมชนให้สอดคล้องกับหลักการอิสลามเชิงบวก เพื่อป้องกันการกระทำรุนแรงและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงและเด็กให้สามารถเข้าถึงความยุติธรรมและใช้ชีวิตในสังคมได้อย่างเป็นสุข เช่น การแจ้งความดำเนินคดีกับผู้กระทำการข่มขืนหญิงและเด็กหญิงเพื่อรับโทษตามกฎหมาย ห้ามมิให้มีการบังคับแต่งงาน การให้สิทธิผู้หญิงที่ถูกบังคับแต่งงานไปแล้วให้ขอหย่าได้ และให้แจ้งพ่อแม่/ผู้ปกครองที่อยู่ห่างไกลทราบ ก่อนที่จะทำการแต่งงาน (นิกะห์) ให้กับวัยรุ่น

                           –     เพิ่มบทบาทนำในการปรับเปลี่ยนเจตคติของชุมชนต่อผู้หญิงและเด็กที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงผ่านช่องทางการสื่อสารในชุมชน เช่น สอดแทรกสถานการณ์ความรุนแรงต่อสตรีในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ ในบทธรรมเทศนา (บทคุตบะห์) หลักการเชิงบวกของศาสนาอิสลามในการคุ้มครองสิทธิสตรี เพื่อกระตุ้นให้คนในชุมชนตระหนักถึงหน้าที่ความรับผิดชอบ (อะมานะฮ์) และการทำความดี (อิบาดะห์) การปฏิบัติต่อสตรี และสำนึกต่อบาปในการละเมิดต่อผู้หญิงในชุมชน 

                                  ทั้งนี้ มีข้อเสนอแนะกรณีการละเมิดโดยเจ้าหน้าที่รัฐ (ฝ่ายพลเรือนและฝ่ายความมั่นคง) ดังนี้

                           –     ผู้นำชุมชนควรประสานกับผู้บังคับบัญชาของเจ้าหน้าที่รัฐเพื่อช่วยเหลือหญิงผู้เสียหายในการเรียกร้องสิทธิ กรณีไม่รับผิดชอบ ไม่สมัครใจแต่งงาน ไม่รับดูแลหญิงในฐานะภรรยา

                           –     ผู้นำชุมชนเจรจากับหน่วยงานต้นสังกัดของเจ้าหน้าที่ให้มีการตรวจสอบข้อเท็จจริงและมีบทลงโทษสำหรับเจ้าหน้าที่ของรัฐที่มีความสัมพันธ์กับหญิงในชุมชน เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติร่วมกันระหว่างหน่วยงานฝ่ายความมั่นคงและชุมชนท้องถิ่น 

                           –     ผู้นำชุมชนประสานกับฝ่ายความมั่นคงในพื้นที่ เพื่อจัดเวทีแลกเปลี่ยนความรู้ทางศาสนา วัฒนธรรม ข้อคำนึงเกี่ยวกับความอ่อนไหวของสถานการณ์เด็กและสตรีในพื้นที่ และเสนอแนะแนวปฏิบัติแก่เจ้าหน้าที่ที่เข้ามาปฏิบัติงานในชุมชน

                       1.2 ระดับจังหวัด (คณะกรรมการอิสลามประจำจังหวัด)   

                           –     ให้ผู้หญิงมีส่วนร่วมในคณะกรรมการอิสลามจังหวัด ในอัตราร้อยละ 20 โดยมีกระบวนการสรรหาที่ให้ความสำคัญกับสิทธิสตรีและความเสมอภาคระหว่างเพศ

                           –     จัดให้มีพื้นที่ที่ปลอดภัยสำหรับให้คำปรึกษาผู้หญิงที่ประสบความรุนแรง ที่ปลอดภัยและสามารถเข้าถึงง่าย โดยผู้ให้คำปรึกษาเป็นผู้หญิงที่เข้าใจประเด็นสิทธิสตรีและความเสมอภาคระหว่างเพศ กติการะหว่างประเทศด้านสิทธิสตรีที่สอดคล้องกับศาสนาอิสลามและวัฒนธรรมท้องถิ่น 

                           –     ควรให้ความรู้ผู้หญิงก่อนการแต่งงานเกี่ยวกับสิทธิสตรีที่สอดคล้องกับหลักการเชิงบวกของศาสนาอิสลาม ในเรื่อง

• • • • ความสัมพันธ์และสิทธิหน้าที่ระหว่างสามีและภรรยา
      • การใช้ความรุนแรงต่อภรรยาและสมาชิกในครอบครัวเป็นสิ่งที่ไม่ชอบธรรม 
      • กำหนดเงื่อนไขก่อนแต่งงาน (ตาเละห์) ว่าไม่ให้มีการทำร้ายร่างกายและจิตใจ
      • สิทธิในการหย่าร้างและสิทธิของผู้หญิงภายหลังการหย่า
      • มรดกและการจัดการทรัพย์สิน

                           –     จัดอบรมเสริมสร้างความเข้าใจแก่ผู้นำศาสนาในจังหวัดชายแดนภาคใต้เกี่ยวกับหลักอิสลามเชิงบวกในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงตามมาตรฐานสากล และแนวทางการขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีและส่งเสริมความเสมอภาคของผู้หญิงขององค์การความร่วมมืออิสลาม (Organization of the Islamic Cooperation – OIC)

                           –     จัดทำแนวทางปฏิบัติสำหรับผู้นำศาสนาในการร่วมกับผู้นำชุมชนและเจ้าหน้าที่     สหวิชาชีพ ในการคุ้มครองผู้หญิงและเด็กที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรง

                           –     ประชุมผู้นำศาสนาในพื้นที่เพื่อรับทราบนโยบายและแนวทางปฏิบัติที่จัดทำขึ้น เพื่ออำนวยความยุติธรรมแก่ผู้หญิงและเด็กตามกฎหมายอาญาอย่างเคร่งครัด 

                           –     อบรมเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครองและฝ่ายความมั่นคง ให้มีความรู้เกี่ยวกับหลักศาสนาและประเพณีวัฒนธรรม เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติในพื้นที่

                       1.3  ระดับชาติ (คณะกรรมการกลางอิสลามแห่งประเทศไทย/สำนักจุฬาราชมนตรี)

                           –     เปิดโอกาสให้ผู้หญิงเข้าร่วมเป็นกรรมการกลางอิสลามแห่งประเทศไทยเพื่อให้ข้อเสนอแนะหรือความเห็นเกี่ยวกับการส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิง

                           –     พัฒนาหลักสูตรการสร้างเสริมความเข้าใจสำหรับผู้นำศาสนาในจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อนำไปจัดอบรมแก่ผู้นำศาสนาในระดับจังหวัด

                           –     บังคับใช้กฎหมายอิสลามในจังหวัดชายแดนภาคใต้อย่างเคร่งครัดและมีประสิทธิภาพ อาทิ ค่าเลี้ยงดูบุตร การจัดการทรัพย์สินของผู้หญิง การกำหนดเงื่อนไขก่อนแต่งงาน (ดาเละห์) ที่ครอบคลุมประเด็นความรุนแรงทางร่างกายและจิตใจ เพื่อให้เป็นแนวปฏิบัติเดียวกันทุกจังหวัด

                           –     จัดทำแนวการวินิจฉัยชี้ขาดประเด็นทางศาสนา (ฟัตวา) ร่วมกัน โดยคำนึงถึงการคุ้มครองปกป้องผู้หญิง โดยรับฟังความเห็นจากผู้รู้ทางศาสนาและผู้เกี่ยวข้องอย่างรอบด้าน และเผยแพร่แก่ผู้นำศาสนาเพื่อใช้ในการปฏิบัติงานในพื้นที่ 

                   2. ข้อเสนอต่อกลไกฝ่ายปกครอง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หน่วยงานภาครัฐ/ภาคประชาสังคม

                       2.1 ระดับตำบลและอำเภอ (ฝ่ายปกครอง/องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น/หน่วยราชการ/ภาคประชาสังคม)

                           –     ผู้นำชุมชนรับเรื่องร้องเรียนและให้ความช่วยเหลือผู้เสียหายในการเรียกร้องสิทธิ โดยคำนึงถึงกระบวนการแสวงหาข้อเท็จจริงที่โปร่งใส ไม่มีอคติต่อผู้หญิง ตระหนักถึงหลักสิทธิมนุษยชนสากล รวมทั้งศูนย์พัฒนาครอบครัวให้ความสำคัญและแสวงหาแนวทางแก้ไขปัญหาให้กับผู้หญิงในจังหวัดชายแดนภาคใต้

                           –     ผู้นำชุมชนร่วมกับผู้นำศาสนากำหนดกฎ/ระเบียบชุมชนในการจัดการกรณีความรุนแรงต่อผู้หญิงและลงโทษผู้กระทำผิดให้สอดคล้องกับหลักการอิสลามเชิงบวก เพื่อป้องกันการกระทำรุนแรง และคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงและเด็กให้สามารถเข้าถึงความยุติธรรมและใช้ชีวิตในสังคมได้อย่างเป็นสุข 

                           –     ฝ่ายปกครองพัฒนากลไกการรับเรื่องร้องเรียน โดยให้มีศูนย์ดำรงธรรมระดับอำเภอและมีหน่วยรับเรื่องร้องเรียนสำหรับผู้หญิง ให้มีผู้แทนจากภาคประชาชนเข้าร่วม หรือให้ตั้งศูนย์อำนวยความยุติธรรม นอกเหนือจากสี่เสาหลักซึ่งเป็นกลไกเดิมที่มีอยู่แล้วในระดับตำบล เช่น ศูนย์สันติสุข โดยเปิดโอกาสให้สตรีมีส่วนร่วมในการทำงานและประสานให้ความช่วยเหลือแก่ผู้ถูกกระทำเมื่อเกิดเหตุความรุนแรง

                           –     องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 

• • • • จัดทำโครงการยุติความรุนแรงต่อสตรีในแผนพัฒนาตำบล/เทศบาล
      • สนับสนุนงบประมาณในการสร้างเครือข่ายผู้หญิง ในการทำงานของอาสาสมัครชุมชน การอบรมผู้นำศาสนาและผู้นำชุมชน อย่างน้อย 2 ครั้ง/ปี
      • จัดอบรมสร้างเสริมสมรรถนะแก่อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน กลุ่มองค์กรสตรีในชุมชน ในเรื่องทักษะด้านการให้คำปรึกษา สามารถเก็บความลับ และให้ความช่วยเหลือเบื้องต้นแก่ผู้หญิงที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว และส่งต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ เพื่อให้ผู้หญิงและเด็กที่ประสบปัญหาได้รับความช่วยเหลือเยียวยาและเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม
      • องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรมีความพร้อมในการให้บริการคุ้มครองผู้หญิงมุสลิมจังหวัดชายแดนภาคใต้ที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวและความรุนแรงทางเพศ       

                           –     โรงเรียนควรส่งเสริมให้เด็กจบการศึกษาภาคบังคับ ป้องกันไม่ให้ออกจากโรงเรียนมาแต่งงานกลางคัน กรณีที่นักเรียนตั้งครรภ์ให้โรงเรียนดำเนินมาตรการต่าง ๆ เพื่อให้นักเรียนสามารถศึกษาต่อไปได้

                           –     จัดเวทีพูดคุยในชุมชนอย่างสม่ำเสมอ เพื่อสร้างสมรรถนะและเพิ่มพลังแกนนำเยาวชนหญิงให้มีความตระหนักและสามารถป้องกันตนเองจากความรุนแรงในรูปแบบต่างๆ

                       2.2 ระดับจังหวัดและประเทศ  (ฝ่ายปกครอง/องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น/หน่วยงานภาครัฐ     /ภาคประชาสังคม)

                           –     กระทรวงมหาดไทย ต้องไม่มีกฎ/ระเบียบที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนและเป็นอุปสรรคต่อการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิงและเด็ก และประเมินผลกระทบของกฎ/ระเบียบชุมชนที่มีต่อสิทธิและการเข้าถึงความยุติธรรมของผู้หญิง โดยเน้นศึกษาวัฒนธรรมและวิถีปฏิบัติในท้องถิ่นตามหลักอิสลาม

                           –     ศูนย์ดำรงธรรม ควรเพิ่มกลไกการรับเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับความรุนแรงในครอบครัวและความรุนแรงทางเพศ ประสานการดำเนินการในกระบวนการยุติธรรมร่วมกับสหวิชาชีพ คือ พนักงานสอบสวน โรงพยาบาล (ตรวจร่างกาย) ร่วมทำงานในขั้นตอนการสอบปากคำเด็ก/ตำรวจออกหมายจับผู้กระทำผิด/อัยการส่งฟ้อง ให้ศาลพิพากษาลงโทษ (โทษ 4-20 ปี +ปรับ) ให้สภาทนายความฟ้องร้องดำเนินคดีเรียกค่าเสียหายแทนผู้หญิงและเด็ก จิตแพทย์และนักสังคมสงเคราะห์เข้าให้ความช่วยเหลือเยียวยาผลกระทบทางด้านจิตใจ

                           –     กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์

                                 1) จัดตั้งฝ่ายกิจการสตรีในจังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยสนับสนุนให้องค์กรสตรีมุสลิมให้มีส่วนร่วมในการรณรงค์ยุติความรุนแรงต่อเด็กและสตรี สนับสนุนงบประมาณในการสร้างเครือข่าย และการทำงานของภาคประชาสังคมในจังหวัดชายแดนภาคใต้

                                 2) เพิ่มกลไกระดับอำเภอเพื่อรับเรื่องร้องเรียนและให้ความช่วยเหลือแก่ผู้หญิง โดยมีสถานที่ดูแล/ศูนย์ให้คำปรึกษาผู้ได้รับผลกระทบระดับอำเภอ “Help Center” แบบ One Stop Service ประจำชุมชน ที่ได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐและผู้นำศาสนา มีคณะทำงานประกอบด้วย ผู้นำชุมชน ผู้นำศาสนา โรงพยาบาล พัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์จังหวัด โดยให้มีสัดส่วนของสตรีอย่างเหมาะสม ทำหน้าที่ให้คำปรึกษา/ช่วยเหลือเบื้องต้น กระจายข่าวสารข้อมูลความรู้แก่ผู้หญิงและเด็ก โดยผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นผู้อำนวยการบริหาร

                                 3) สนับสนุนงบประมาณในการอบรมเจ้าหน้าที่รัฐและอาสาสมัครชุมชน รวมทั้งเผยแพร่คู่มือ เรื่อง แนวทางปฏิบัติทักษะวัฒนธรรมแก่เจ้าหน้าที่รัฐและประชาชนทั่วไป

                                 4) กรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัวบูรณาการแผนยุทธศาสตร์การพัฒนาสถานภาพสตรีจังหวัดชายแดนภาคใต้เข้าในแผนพัฒนาสตรีระดับชาติ ระยะ 5 ปี /ระยะยาว และกำหนดนโยบายการส่งเสริมการเข้าถึงความยุติธรรมและการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้หญิงในจังหวัดชายแดนภาคใต้

                           –     ศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.)

                                 1)    มียุทธศาสตร์และแผนปฏิบัติการในการพัฒนาสถานภาพสตรีในจังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อให้ผู้หญิงมุสลิมได้รับการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชนตามหลักมาตรฐานสากล ให้ครอบคลุมการป้องกันแก้ไขความรุนแรงต่อผู้หญิง การเข้าถึงการศึกษา การฝึกทักษะอาชีพ การมีส่วนร่วมในการตัดสินใจทางการเมืองและการบริหาร กำหนดให้มีสัดส่วนของผู้หญิงในคณะกรรมการระดับชาติในการพัฒนาชายแดนใต้ และด้านต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ให้มีความชัดเจนในระยะกลางและระยะยาว

                                 2)    ควรจัดตั้งหน่วยรับเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิสตรีและความรุนแรงทางเพศต่อผู้หญิงในจังหวัดชายแดนใต้ ทั้งภายในครอบครัวและชุมชน ติดตามการละเมิดที่เกิดจากเจ้าหน้าที่รัฐ และให้ความช่วยเหลือเยียวยาเบื้องต้น โดยประสานงานกับฝ่ายสังคมสงเคราะห์และเจ้าหน้าที่สหวิชาชีพ

                                 3)    ควรจัดทำคู่มือทักษะวัฒนธรรมหรือปรับปรุงเพิ่มเติมจากคู่มือของคณะกรรมการอิสระเพื่อความสมานฉันท์แห่งชาติ (กอส.) โดยเพิ่มสาระเรื่องความอ่อนไหวของพื้นที่ในกรณีสตรี เพื่อใช้ในการอบรมเจ้าหน้าที่ของรัฐทั้งฝ่ายพลเรือนและฝ่ายความมั่นคงที่ย้ายเข้ามาประจำการในจังหวัดชายแดนภาคใต้

                           –     กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน (กอ.รมน.) ภาค 4 ส่วนหน้า

                                 1)    ควรร่วมกับศูนย์ปฏิบัติการตำรวจจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศชต.) จัดให้มีฝ่ายรับเรื่องร้องเรียน เรื่องการละเมิดสิทธิผู้หญิงที่เกี่ยวข้องกับเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคง

                                 2)    จัดอบรมเจ้าหน้าที่ทหารเรื่องการปฏิบัติตัวในชุมชน ทักษะวัฒนธรรม รวมทั้งความสัมพันธ์ชายหญิงในชุมชน รวมทั้งเข้มงวดกวดขันความประพฤติของผู้ที่จะมาปฏิบัติงานในท้องถิ่น

                                 3)    จัดทำแนวปฏิบัติของหน่วยงานทหารและบทลงโทษเจ้าหน้าที่ที่ละเมิดแสวงหาประโยชน์ทางเพศ               

                           –     คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ควรให้ความรู้เรื่องมาตรฐานด้านสิทธิมนุษยชนและหลักการอิสลามเชิงบวกในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของสตรี กลไกการให้ความช่วยเหลือผู้ถูกกระทำ เพื่อถ่ายทอดให้กับโต๊ะอิหม่ามและครูสอนศาสนาในชุมชน และจัดตั้งหน่วยงานในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ เพื่อดำเนินการช่วยเหลือผู้หญิงที่ไม่ได้รับความเป็นธรรม

                           –     โรงพยาบาลจังหวัด ทำหน้าที่ให้ความรู้และสนับสนุนการทำงานของอาสาสมัครหมู่บ้านด้านกระบวนการยุติธรรม เช่น ตรวจร่างกายเพื่อเป็นหลักฐาน โดยมีนักจิตวิทยาเข้าไปสนับสนุน พัฒนาแนวทางในการดูแลสุขภาพและสิทธิอนามัยเจริญพันธุ์ของผู้หญิง รวมถึงการเว้นระยะการมีบุตร/การคลอดที่ปลอดภัย/และการเฝ้าระวังการขริบอวัยวะเพศหญิง รวมทั้งมีบุคลากรที่มีทักษะในการให้คำปรึกษา

                           –     ให้กลไกยุติธรรมในชุมชนตระหนักถึงปัญหาความรุนแรงรูปแบบต่างๆ ที่กระทบต่อผู้หญิง และรณรงค์ให้ผู้นำชุมชนและผู้นำศาสนา ส่งเสริมให้ผู้หญิงและเด็กที่ประสบความรุนแรง ได้รับความคุ้มครองและเข้าถึงความยุติธรรม รวมทั้งรณรงค์ให้เจ้าหน้าที่ตำรวจในพื้นที่ตระหนักถึงความสำคัญของการดำเนินคดีทางอาญาและการให้ความช่วยเหลือผู้เสียหายในกระบวนการยุติธรรม

                           –     ควรปรับปรุงกฎหมายอิสลามว่าด้วยครอบครัวและมรดก (พระราชบัญญัติว่าด้วยการใช้กฎหมายอิสลามในเขตจังหวัดปัตตานี นราธิวาส ยะลาและสตูล พ.ศ. 2489) ให้มีแนวทางที่ผู้หญิงสามารถเข้าถึงความยุติธรรมได้ง่าย รวดเร็ว ไม่เสียค่าใช้จ่าย โดยให้ผู้หญิงมุสลิมในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้มีส่วนร่วมในการเสนอความคิดเห็น

2. การประสานความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง

               คณะอนุกรรมการฯ ได้ลงพื้นที่เพื่อประสานความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง โดย พบผู้บริหารและผู้ปฏิบัติงานของศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) และกลุ่มผู้หญิงมุสลิมในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ระหว่างวันที่ 24 - 25 มีนาคม 2562 เพื่อหารือแนวทางในการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนให้ผู้หญิงมุสลิมสามารถเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม