ผลงานเด่นด้านสิทธิมนุษยชนของนายแพทย์สุรเชษฐ์ สถิตนิรามัย

               ระหว่างการดำรงตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นายแพทย์สุรเชษฐ์ สถิตนิรามัย ทำหน้าที่ประธานอนุกรรมการในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ดังนี้

               1. ประธานอนุกรรมการด้านเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย และกฎ เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

               2. ประธานคณะอนุกรรมการด้านสิทธิผู้สูงอายุ ผู้พิการ บุคคลหลากหลายทางเพศและการสาธารณสุข

โดยมีผลงานเด่นสรุปได้ ดังนี้

เรื่องที่ 1 สิทธิในการได้รับบริการสาธารณสุขและสวัสดิการจากรัฐอันเกี่ยวเนื่องกับสิทธิของผู้ต้องขัง กรณีกล่าวอ้างว่าผู้ต้องขังไม่มีเงินเพียงพอเป็นค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาล (รายงานผลการตรวจสอบ ที่ 219 – 200/2560 ลงวันที่ 14 มีนาคม 2560)

1. ความเป็นมา

               ผู้ต้องขังเรือนจำกลางคลองเปรมซึ่งเป็นชาวต่างชาติ 2 คน ร้องเรียนและขอความช่วยเหลือให้ได้รับสิทธิในการรับบริการสาธารณสุขและสวัสดิการจากรัฐอันเกี่ยวเนื่องกับสิทธิของผู้ต้องขัง ดังนี้

               ผู้ร้องที่ 1 เป็นผู้ต้องขังสัญชาติไนจีเรีย มีปัญหาปวดหัวเข่าอย่างรุนแรงซึ่งเกิดขึ้นในเรือนจำ โดยได้รับการรักษาด้วยยาบ้างแล้ว แต่อาการไม่ดีขึ้น แพทย์ได้ทำการตรวจและเห็นว่าผู้ร้องที่ 1 จำเป็นต้องได้รับการตรวจหัวเข่าด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (Magnetic Resonance Imaging – MRI) โดยแพทย์แจ้งว่าต้องเสียค่าใช้จ่ายเองประมาณ 16,000 บาท ซึ่งผู้ร้องที่ 1 ไม่มีเงินพอที่จะชำระได้ อีกทั้งไม่มีอาชีพหรือครอบครัวในประเทศไทยที่จะสามารถจ่ายค่ารักษาให้ได้ ในขณะร้องเรียนผู้ร้องเป็นนักโทษที่มีความประพฤติดี โดยผู้ร้องเห็นว่าตามกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) ได้ให้การคุ้มครองสิทธิผู้ต้องขังไว้  ซึ่งผู้ร้องเห็นว่าเป็นการจำกัดสิทธิที่จะได้รับบริการสุขภาพอย่างเหมาะสม ทั้งนี้ ผู้ร้องต้องการพบเจ้าหน้าที่กระทรวงการต่างประเทศ แต่ไม่สามารถเข้าพบได้

               ผู้ร้องที่ 2 เป็นผู้ต้องขังสัญชาติอิหร่านซึ่งต้องโทษคดียาเสพติดในขณะที่อยู่ในประเทศอิหร่านเคยถูกจับกุมในข้อหาขายแอลกอฮอล์และถูกทรมานระหว่างถูกคุมขัง ส่งผลให้มีอาการปวดหลังและเป็นโรคไต เมื่อเดือนกันยายน 2558 ผู้ร้องที่ 2 มีความประสงค์ที่จะขอรับการรักษาพยาบาลที่เหมาะสม แต่ทัณฑสถานปฏิเสธที่จะให้พบแพทย์และเข้ารับการรักษาพยาบาล โดยอ้างว่าต้องจ่ายค่ารักษาพยาบาลเอง ซึ่งผู้ร้องที่ 2 ไม่มีเงินและญาติที่จะจ่ายค่ารักษาพยาบาลให้

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิผู้สูงอายุ ผู้พิการ บุคคลหลากหลายทางเพศและการสาธารณสุข ได้พิจารณาคำร้อง ข้อเท็จจริงจากผู้ร้อง คำชี้แจงของกรมราชทัณฑ์และกระทรวงสาธารณสุข รวมทั้งความเห็นของผู้ทรงคุณวุฒิ (ด้านการสาธารณสุข) ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ข้อเท็จจริงรับฟังได้ในเบื้องต้นว่า 

               ผู้ร้องที่ 1 เข้าพบแพทย์ด้วยอาการปวดเข่า แต่เมื่อเข้ารับการรักษาแล้วอาการไม่ดีขึ้น จึงมีความประสงค์ที่จะขอรับการตรวจด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (Magnetic Resonance Imaging – MRI) แต่แพทย์เห็นว่าวิธีการดังกล่าวไม่ใช่การรักษา แต่เป็นเพียงการตรวจวินิจฉัย ประกอบกับไม่มีงบประมาณในการส่งตรวจในกรณีไม่จำเป็น หากผู้ร้องที่ 1 ประสงค์จะเข้ารับการตรวจด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (MRI) จะต้องเสียค่าใช้จ่ายด้วยตนเอง ซึ่งผู้ร้องที่ 1 ไม่สามารถจ่ายได้

               ผู้ร้องที่ 2 เข้าพบแพทย์เพื่อรักษาอาการป่วยที่ไต แพทย์ได้ทำหนังสือแจ้งไปยังสถานเอกอัครราชทูตอิหร่านประจำประเทศไทยว่า ต้องตรวจด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (MRI) จึงขอให้สถานทูตหรือครอบครัวเป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายดังกล่าว ต่อมา ได้รับแจ้งจากสถานเอกอัครราชทูตอิหร่านประจำประเทศไทย ว่าไม่สามารถออกค่าใช้จ่ายให้ได้ ผู้ร้องที่ 2 จึงขอพบเจ้าหน้าที่พยาบาลที่ทัณฑสถานโรงพยาบาลราชทัณฑ์เพื่อขอคำปรึกษา โดยได้รับแจ้งว่าหากไม่มีเงินก็ไม่สามารถทำการรักษาให้ได้

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้พิจารณาแล้วเห็นว่ารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ได้ให้การรับรองสิทธิของบุคคลที่จะมีสิทธิเสมอกันในการรับบริการทางสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน สำหรับผู้ยากไร้ซึ่งมีสิทธิได้รับการรักษาพยาบาลจากสถานบริการสาธารณสุขของรัฐโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ซึ่งต้องเป็นไปอย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ และยังคงให้ความคุ้มครองตลอดมาตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2557 อีกทั้งปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน และกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ซึ่งเป็นพันธกรณีระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนที่ประเทศไทยเป็นภาคี ได้ให้การรับรองสิทธิดังกล่าวเฉกเช่นเดียวกัน จึงเห็นว่าการที่ผู้ร้องทั้งสองซึ่งเป็นผู้ต้องขังชาวต่างชาติ หากเกิดการเจ็บป่วยย่อมได้รับการคุ้มครองตามหลักสิทธิมนุษยชน ในฐานะของบุคคลที่ต้องได้รับสิทธิการเข้าถึงการรักษาพยาบาลอย่างทั่วถึงและมีประสิทธิภาพเสมือนหนึ่งประชาชนในชาติเช่นเดียวกัน ในขณะเดียวกันผู้ร้องทั้งสองซึ่งเป็นผู้ต้องขัง ควรต้องได้รับการปฏิบัติให้สอดคล้องกับข้อกำหนดขั้นต่ำขององค์การสหประชาชาติในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง โดยได้รับการรักษาพยาบาลตามมาตรฐานเช่นเดียวกับที่รัฐจัดให้กับประชาชนอื่น และจะต้องสามารถเข้าถึงบริการที่จำเป็นโดยไม่คิดมูลค่าและไม่เลือกปฏิบัติด้วยเหตุแห่งความแตกต่างในสถานะของเชื้อชาติ หรือสัญชาติ มาตรฐานและคุณภาพการรักษาต้องเท่าเทียมกันหมดทุกคน 

               กรณีตามคำร้อง กรมราชทัณฑ์ชี้แจงว่าแพทย์ที่ทำการตรวจรักษาได้อธิบายให้ผู้ร้องทราบว่าการตรวจด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (MRI) มิใช่เป็นการรักษาอาการเจ็บป่วย จึงยังไม่ได้ออกใบส่งตรวจให้ พร้อมแจ้งให้ทราบว่าหากประสงค์จะตรวจ ผู้ร้องจะต้องชำระค่าใช้จ่ายดังกล่าวด้วยตนเอง พิจารณาแล้วเห็นว่าการกระทำของแพทย์ผู้ถูกร้องยังไม่ถือเป็นการเลือกปฏิบัติต่อผู้ร้อง โดยได้ตัดสินใจในทางการแพทย์แล้วเห็นว่า ผู้ร้องที่ 1 ไม่จำเป็นต้องเข้ารับการตรวจด้วยเครื่องสนามแม่เหล็ก (MRI) ในขณะที่ผู้ร้องที่ 2 แจ้งความประสงค์ที่จะขอตรวจเอง ซึ่งหากเป็นกรณีที่ฉุกเฉินหรือมีความจำเป็นต้องรักษาย่อมไม่อาจยกข้ออ้างในการปฏิเสธให้การรักษาจากค่าใช้จ่ายที่อาจเกิดขึ้น หรือเป็นชาวต่างชาติซึ่งได้รับการคุ้มครองตามพันธกรณีระหว่างประเทศของอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบ ที่กำหนดให้รัฐภาคีดำเนินการเพื่อประกันสิทธิของทุกคนที่จะมีสุขภาพกายและสุขภาพจิตตามมาตรฐานสูงสุดเท่าที่เป็นได้ โดยให้ทุกคนได้รับสิทธิในการได้รับบริการสาธารณสุข การดูแลทางการแพทย์ การประกันสังคม และการบริการทางสังคมอย่างเสมอภาคกันตามกฎหมาย โดยไม่จำแนกตามเชื้อชาติ สีผิว หรือชาติ หรือเผ่าพันธุ์กำเนิด

               จึงเห็นว่ากรณีตามคำร้อง ผู้ร้องทั้งสองได้รับสิทธิในการเข้าถึงการรับบริการสาธารณสุขจากสถานพยาบาลของหน่วยงานรัฐอย่างเหมาะสม โดยยังไม่ปรากฏว่ามีการกระทำหรือละเลยการกระทำที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนหรือกระทบสิทธิของผู้ร้องทั้งสอง ในชั้นนี้เห็นควรให้ยุติเรื่อง

               อนึ่ง สำหรับประเด็นการบริการสาธารณสุขของรัฐให้กับผู้ต้องขัง ถือเป็นปัญหาสำคัญที่มีหน่วยงานภาครัฐหลายหน่วยงานให้ความสำคัญและเร่งดำเนินการแก้ไขเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะหน่วยงานที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องโดยตรง ได้แก่ กรมราชทัณฑ์และกระทรวงสาธารณสุข ทั้งนี้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเคยมีรายงานผลการพิจารณาคำร้องเพื่อเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย ที่ 987 – 989 ลงวันที่ 5 ตุลาคม 2558 กรณีการเข้าถึงสิทธิในการได้รับบริการสาธารณสุขของผู้ต้องขัง เสนอต่อคณะรัฐมนตรี เพื่อมุ่งหวังให้ผู้ต้องขังในเรือนจำเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่มีมาตรฐานและมีประสิทธิภาพอย่างเท่าเทียม รวมทั้งมีข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการให้บริการสาธารณสุขกับผู้ต้องขังชาวต่างชาติ โดยคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2558 รับทราบและมอบหมายให้กระทรวงยุติธรรมเป็นหน่วยงานหลักรับไปพิจารณาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อพิจารณาศึกษาแนวทางและความเหมาะสมของข้อเสนอของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติดังกล่าว โดยผู้ต้องขังที่เป็นชาวต่างชาติย่อมต้องได้รับสิทธิประโยชน์ดังกล่าวเช่นเดียวกัน แต่พบว่าในทางปฏิบัติยังคงประสบปัญหาอีกหลายประการ อาทิ ไม่ได้นำเงินค่าบริการสาธารณสุขเหมาจ่ายรายหัว ซึ่งกระทรวงสาธารณสุขได้รับอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างเต็มที่  มีการจัดสรรเงินตามสิทธิให้ผู้ต้องขัง แต่ยังไม่ได้ดำเนินมาตรการควบคุมการเข้าถึงบริการสาธารณสุขของผู้ต้องขังในเรือนจำอย่างจริงจัง ในขณะที่กรมราชทัณฑ์ต้องนำเงินงบประมาณที่ได้รับมาใช้ในการจัดหายา เวชภัณฑ์ และค่ารักษาพยาบาลของผู้ต้องขังในเรือนจำซึ่งมีสิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ จนไม่เพียงพอที่จะนำมาใช้ในการรักษาพยาบาลผู้ต้องขังต่างชาติและผู้ต้องขังซึ่งเป็นบุคคลไร้รัฐ หรือการดำเนินการประสานงานระหว่างสถานพยาบาลในเรือนจำ และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด เป็นต้น คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงมีมติให้ยุติเรื่องและส่งเรื่องให้กรมราชทัณฑ์ กระทรวงสาธารณสุขและสำนักงบประมาณพิจารณาดำเนินการตามขอบเขตอำนาจหน้าที่ เพื่อประโยชน์ในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้ต้องขัง ทั้งนี้ ตามพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 15 (5) ดังนี้

               1) พิจารณาเร่งรัดการดำเนินการให้การเข้าถึงสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขของผู้ต้องขัง ในประเทศไทย เป็นไปตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2558 ทั้งในส่วนข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายให้เป็นรูปธรรมโดยเร็ว

               2) ดำเนินการจัดทำระบบอัตโนมัติให้มีการเชื่อมโยงข้อมูลทางเทคโนโลยีระหว่างสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ โรงพยาบาล เรือนจำและสำนักพัฒนาระบบทะเบียน กระทรวงมหาดไทย โดยประสานกับระบบงานธุรการของศาลยุติธรรม ในการออกหมายขังให้ดำเนินการย้ายสิทธิหลักประกันสุขภาพไปยังเขตพื้นที่ของเรือนจำโดยอัตโนมัติโดยไม่ต้องย้ายทะเบียนราษฎร และเมื่อมีการปล่อยตัวผู้ต้องขังให้ย้ายสิทธิกลับไปยังภูมิลำเนา เพื่อป้องกันปัญหาผู้ต้องขังวิตกกังวลเรื่องการถูกตีตราในการกลับเข้าสู่สังคมภายหลังพ้นโทษ และให้ได้รับสิทธิในการรักษาพยาบาลตามหลักประกันสุขภาพทันที และตลอดเวลาที่ถูกคุมขังอยู่และทุกครั้งที่ย้ายเรือนจำ

               3)  พิจารณาดำเนินการในกรณีผู้ต้องขังที่มีอาการป่วยด้วยโรคเรื้อรังและโรคติดต่อ ทั้งที่มีอยู่ก่อน ในระหว่างรับโทษและเมื่อพ้นโทษ ต้องได้รับการคัดกรองและรักษาอย่างต่อเนื่อง การเข้าดำเนินการในส่วนการควบคุมและป้องกันโรค รวมทั้งการบริการดูแลด้านสุขภาพจิต ทันตกรรมและจิตเวชต้องเป็นไปอย่างทั่วถึง

               4) กำกับควบคุมให้มีการดำเนินการจัดระบบบริการให้กับผู้ต้องขังทุกคนให้สามารถเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน มีการจัดสรรบุคลากรทางการแพทย์ ยา และเวชภัณฑ์อย่างเพียงพอ ลดความแออัดและจัดระบบรองรับในการป้องกันและควบคุมโรคติดต่อในเรือนจำ รวมทั้งการดูแลผู้ต้องขังซึ่งเจ็บป่วยด้วยโรคเรื้อรังอย่างมีมาตรฐาน และหากผู้ต้องขังมีโรคประจำตัวจะต้องจัดหายาให้และแพทย์เฉพาะทางเป็นครั้งคราว ให้สอดคล้องกับข้อกำหนดขั้นต่ำขององค์การสหประชาชาติในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (Mandela Rule) ซึ่งต้องรวมถึงผู้ต้องขังที่เป็นชาวต่างชาติด้วย

               5) สำนักงบประมาณควรจัดสรรเงินค่าบริการสาธารณสุขแบบเหมาจ่ายรายหัวให้กับโรงพยาบาลในพื้นที่ของกรมราชทัณฑ์ กรมพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชน กระทรวงยุติธรรม ที่มีเรือนจำ ทัณฑสถาน สถานกักขัง สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชน ศูนย์ฝึกอบรมเด็กและเยาวชน รวมถึงสถานที่เพื่อจำกัดเสรีภาพตามกฎหมายอื่น รวมถึงผู้ต้องขังชาวต่างชาติทั้งที่เข้าเมืองโดยถูกกฎหมายหรือผิดกฎหมาย และคนไร้รัฐ (Stateless) ที่มีปัญหาสถานะและสิทธิตามพันธกรณีที่ต้องผูกพันระหว่างประเทศ เนื่องจากอยู่ในการควบคุมของรัฐไทย ซึ่งมีปรากฏอยู่โดยตลอดระยะเวลาตามสถิติของกรมราชทัณฑ์ ระหว่าง 50,000 – 65,0000 คน ตามระยะเวลาที่ต้องขังอยู่ โดยคิดเป็นสัดส่วนตามจำนวนวันที่ต้องขัง และจัดสรรงบประมาณปรับปรุงเรือนพยาบาล ตลอดจนครุภัณฑ์การแพทย์ที่จำเป็นให้กับเรือนจำตามสภาพความจำเป็นเฉกเช่นเดียวกับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลของกระทรวงสาธารณสุข หรือศูนย์บริการสาธารณสุขชุมชนในเขตเมือง เช่น เครื่องวัดความดันโลหิต เตียงตรวจโรค ครุภัณฑ์ใช้ในการตรวจวินิจฉัยโรคที่จำเป็น เครื่องนึ่งฆ่าเชื้อโรคขนาดเล็ก เป็นต้น ตลอดจนเรือนนอนแยกโรคติดต่อในเรือนจำขนาดใหญ่ หรือเรือนจำประจำเขตตามควรแก่กรณี

               6) กระทรวงสาธารณสุขควรจัดสรรยารักษาโรค เวชภัณฑ์ที่ใช้สิ้นเปลือง ทั้งโรคไม่ติดต่อ โรคติดต่อโรคเรื้อรัง ให้แก่แดนพยาบาลหรือห้องพยาบาลประจำเรือนจำให้เพียงพอ ตามค่าใช้จ่ายรายหัวที่โรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุขหรือสังกัดอื่นรับเงินค่าใช้จ่ายรายหัวไปแล้ว ตลอดจนส่งแพทย์ทั่วไป แพทย์เฉพาะทาง ไปตรวจในเรือนจำเป็นครั้งคราวให้เป็นไปตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2558 

               7) กรมราชทัณฑ์และกระทรวงสาธารณสุข ควรร่วมกันพัฒนาขีดความสามารถ ตลอดจนพัฒนาองค์ความรู้และบุคลากรด้านสาธารณสุขที่ต้องปฏิบัติงานในเรือนจำอย่างสม่ำเสมอและติดตามการปฏิบัติให้เป็นไปตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2556 เป็นระยะ

3. สรุปผลการดำเนินการ

               3.1 กรมราชทัณฑ์มีหนังสือที่ ยธ 0708.4/18316 ลงวันที่ 11 กรกฎาคม 2560 แจ้งว่าได้ดำเนินการให้เป็น4ไปตามแนวทางและมติที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ให้ข้อเสนอแนะ ดังนี้

                     1) กรมราชทัณฑ์ได้ดำเนินการให้ผู้ต้องขังเข้าถึงสิทธิในการได้รับบริการสาธารณสุขจากรัฐให้เป็นไปตามมติคณะรัฐมนตรี โดยได้เข้าร่วมประชุมหารือกับกระทรวงสาธารณสุข ในการจัดทำ “แนวทางการพัฒนาระบบบริการสุขภาพผู้ต้องขังในเรือนจำ” พร้อมทั้งประกาศให้สถานพยาบาลของกรมราชทัณฑ์ เป็นหน่วยร่วมบริการภายใต้ CUP (Contracting Unit for Primary Care) หรือโรงพยาบาลแม่ข่ายที่รับผิดชอบเรือนจำนั้น โดยโรงพยาบาลแม่ข่ายมีหน้าที่สนับสนุนการดำเนินงานของสถานพยาบาลในเรือนจำเช่นเดียวกับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) นอกจากนั้น กระทรวงสาธารณสุขยังได้มีหนังสือขอความอนุเคราะห์กระทรวงยุติธรรม แจ้งกรมราชทัณฑ์ประสานผู้บัญชาการเรือนจำในพื้นที่ ให้ความร่วมมือและประสานงานกับสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดและโรงพยาบาลในพื้นที่ดำเนินการตามแนวทางดังกล่าว

                     2) กรมราชทัณฑ์ได้ดำเนินการย้ายสิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เพื่อจัดส่งข้อมูลผู้ต้องขังทั้งหมด ผู้ต้องขังเข้าใหม่ และปล่อยตัวเป็นรายเดือนให้กับสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เพื่อดำเนินการย้ายสิทธิการรักษาไปยังเขตของพื้นที่เรือนจำอัตโนมัติและอยู่ระหว่างจัดทำเว็บไซต์ เพื่อเชื่อมโยงและส่งข้อมูลให้สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ

                     3) ได้กำหนดให้พยาบาลเรือนจำมีบทบาทหน้าที่ในการตรวจร่างกายของผู้ต้องขังแรกรับ (รับใหม่ รับย้าย) ทุกราย โดยรวมถึงการซักประวัติความเจ็บป่วยก่อนต้องโทษ และการคัดกรองโรคเบื้องต้น โดยเฉพาะโรคติดต่อที่เป็นปัญหาทางสาธารณสุขที่สำคัญและเฝ้าระวังเป็นพิเศษในเรือนจำ และเมื่อตรวจร่างกายและประเมินสุขภาพแล้ว หากพบว่าผู้ต้องขังรายใดมีปัญหาในการเจ็บป่วยเล็กน้อยก็ส่งดูแลรักษาพยาบาลเบื้องต้นที่สถานพยาบาลเรือนจำ แต่หากเป็นโรคที่ต้องได้รับการวินิจฉัยเฉพาะ จะได้รับการพิจารณานำออกตรวจรักษายังโรงพยาบาลภายนอกและเข้าสู่กระบวนการดูแลรักษาจนหายจากโรคต่อไป สำหรับผู้ต้องขังที่พ้นโทษจะมีการคัดกรองในเบื้องต้น และจะประสานส่งต่อไปยังสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดในพื้นที่ที่ตั้งของเรือนจำ รวมทั้งมีแนวทางในการควบคุมโรค และแนวทางในการดำเนินงานด้านสุขภาพจิตและจิตเวชสำหรับผู้ต้องขัง โดยได้รับความร่วมมือจากโรงพยาบาลที่ดูแลรับผิดชอบเรือนจำในพื้นที่ และมีการกำกับติดตามงานร่วมกับกระทรวงสาธารณสุข 

                     4) มีนโยบายในการจัดระบบการให้บริการให้ผู้ต้องขังทุกคนสามารถเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน สอดคล้องกับข้อกำหนดสหประชาชาติว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหญิงในเรือนจำและมาตรการที่มิใช่การคุมขังสำหรับผู้กระทำผิดหญิง (The Bangkok Rules) และข้อกำหนดขั้นต่ำขององค์การสหประชาชาติในการปฏิบัติต่อผู้ต้องขัง (Mandela Rule)

                     5) กรมราชทัณฑ์ได้รับความร่วมมือจากกระทรวงสาธารณสุขในการพัฒนาขีดความสามารถ ตลอดจนพัฒนาองค์ความรู้และบุคลากรด้านสาธารณสุขที่ต้องปฏิบัติงานในเรือนจำอย่างสม่ำเสมอ 

               3.2 สำนักงบประมาณมีหนังสือที่ นร 1716/16052 ลงวันที่ 14 กรกฎาคม 2560 แจ้งว่า สถานพยาบาลของกรมราชทัณฑ์และกรมพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนได้รับการสนับสนุนงบประมาณ เพื่อเป็นค่าใช้จ่ายในการจัดหาครุภัณฑ์ทางการแพทย์ และการปรับปรุง/ก่อสร้างสถานพยาบาลต่างๆ ตามความจำเป็นและเหมาะสมอย่างต่อเนื่อง โดยได้คำนึงถึงความพร้อมของหน่วยงาน และแผนการปฏิบัติงานและแผนการใช้จ่ายงบประมาณ สำหรับค่ารักษาพยาบาลผู้ต้องขัง สำนักงบประมาณได้พิจารณาจัดสรรค่าใช้จ่ายรายหัวให้สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ซึ่งจะจัดสรรให้กับสถานพยาบาลกรมราชทัณฑ์ เพื่อเป็นค่ารักษาพยาบาลผู้ต้องขังที่ผู้มีสิทธิในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติดังกล่าวตามความจำเป็นและเหมาะสมอย่างทั่วถึงและเพียงพอ

               สำหรับกรณีสิทธิของผู้ต้องขังขาวต่างชาติในการเข้าถึงบริการรักษาพยาบาลจากสถานบริการสาธารณสุขของรัฐในระบบบริการสุขภาพถ้วนหน้านั้น การจัดสรรงบประมาณเพื่อเป็นค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลอยู่ในอำนาจหน้าที่ของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ตามพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2545 ที่จะต้องพิจารณาจัดระบบการบริหารจัดการให้เกิดความเหมาะสมในโอกาสแรกก่อน แล้วจึงขอรับการสนับสนุนงบประมาณตามขั้นตอนต่อไป

เรื่องที่ 2 สิทธิและเสรีภาพในการประกอบอาชีพ กรณีกล่าวอ้างว่า พระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 กำหนดคุณสมบัติและลักษณะต้องห้ามของพนักงานรักษาความปลอดภัยมีผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพในการประกอบอาชีพ (รายงานผลการพิจารณา ที่ 151 – 152/2559 ลงวันที่ 11 ตุลาคม 2559)

1. ความเป็นมา

               มีผู้ร้องเรียนต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ รวม 2 คำร้อง กล่าวอ้างว่า บทบัญญัติตามพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 มาตรา 34 ข้อ ก. (3) และข้อ ข. (3) ซึ่งมีผลใช้บังคับตั้งแต่วันที่ 4 มีนาคม 2559 ได้กำหนดคุณสมบัติและลักษณะต้องห้ามของพนักงานรักษาความปลอดภัย เป็นบทบัญญัติที่ขัดแย้งต่อสิทธิและเสรีภาพในการประกอบอาชีพของพนักงานรักษาความปลอดภัยเดิม และกระทบต่อบริษัทรักษาความปลอดภัย นอกจากนั้น บทนิยามของคำว่า “ธุรกิจรักษาความปลอดภัย” ตามที่บัญญัติไว้ในมาตรา 3 แห่งพระราชบัญญัติดังกล่าวมีลักษณะที่เป็นการเลือกปฏิบัติต่อพนักงานรักษาความปลอดภัยที่ให้บริการในธุรกิจรักษาความปลอดภัยเอกชน จึงขอให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ มีข้อเสนอแนะเพื่อแก้ไขพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 ที่ละเมิดต่อหลักการสิทธิมนุษยชน

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย และกฎ เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ได้พิจารณาคำร้องและรับฟังความเห็นจากหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก กรมการปกครอง สำนักงานกิจการยุติธรรม ศูนย์รักษาความปลอดภัย สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค ภาคธุรกิจเอกชน ได้แก่ สหพันธ์ธุรกิจรักษาความปลอดภัย สมาคมผู้ประกอบการรักษาความปลอดภัย นักวิชาการ ตลอดจนพิจารณาหลักการ แนวคิด กฎหมายและมาตรฐานและแนวปฏิบัติด้านสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวข้องแล้ว มีข้อพิจารณา ดังนี้

               2.1 การกำหนดคุณสมบัติของพนักงานรักษาความปลอดภัย ตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558  มาตรา 34  ข้อ ก. (3) มีความสอดคล้องกับหลักกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศและการรับรองเสรีภาพในการประกอบอาชีพตามหลักการของรัฐธรรมนูญหรือไม่

               การที่พระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 มาตรา 34 ก. (3) กำหนดให้พนักงานรักษาความปลอดภัยรับอนุญาตต้องสำเร็จการศึกษาภาคบังคับตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาภาคบังคับ ผู้ร้องเห็นว่าก่อให้เกิดผลกระทบต่อพนักงานรักษาความปลอดภัยเดิมที่ไม่สำเร็จการศึกษาภาคบังคับตามที่กฎหมายกำหนดจำนวนมากและผู้ที่จะสมัครเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัยเอกชนด้วย ในขณะที่ผู้แทนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้ความเห็นว่าพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 มีเจตนารมณ์เพื่อเสริมสร้างศักยภาพของพนักงานรักษาความปลอดภัย อันจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ใช้บริการและช่วยเสริมสร้างความสงบเรียบร้อยของสังคม การศึกษามีส่วนทำให้พนักงานรักษาความปลอดภัยเกิดความสำนึก ความรับผิดชอบและการตัดสินใจ ตลอดจนการปฏิบัติหน้าที่ของพนักงานรักษาความปลอดภัยยังต้องมีปฏิสัมพันธ์กับปัจจัยหลายอย่าง การมีระดับการศึกษาจึงมีความจำเป็นกับการปฏิบัติหน้าที่

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นว่าเจตนารมณ์ของพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 เป็นไปเพื่อเสริมสร้างศักยภาพของพนักงานรักษาความปลอดภัยในการรักษาความสงบเรียบร้อยของสังคม และเมื่อพิจารณาถึงมาตรฐานระหว่างประเทศ ได้แก่ แนวปฏิบัติระหว่างประเทศสำหรับการให้บริการรักษาความปลอดภัยเอกชน (International Code of Conduct for Private Security Service Provider : PSCs) ที่กล่าวถึงคุณสมบัติของพนักงานรักษาความปลอดภัยที่ให้ความสำคัญกับมาตรฐานและทักษะในการทำงาน โดยไม่ได้ระบุถึงระดับการศึกษา คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีความเห็นสอดคล้องว่า ระดับการศึกษามิได้เป็นหลักประกันว่าผู้ที่สำเร็จการศึกษาภาคบังคับจะปฏิบัติหน้าที่รักษาความปลอดภัยโดยมีสำนึกความรับผิดชอบและมีประสิทธิผล ประกอบกับการกำหนดเงื่อนไขในการทำงานนั้น กฎหมายระหว่างประเทศกำหนดว่า เงื่อนไขในการกำหนดคุณสมบัตินั้นต้องจำเป็นหรือเกี่ยวข้องอย่างยิ่งกับลักษณะงานที่ปฏิบัติหน้าที่นั้นด้วย (Inherent Requirement Exception) ดังนั้น การกำหนดคุณวุฒิการศึกษาตามพระราชบัญญัติดังกล่าว จึงไม่สอดคล้องกับหลักกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศและการรับรองเสรีภาพในการประกอบอาชีพตามหลักการของรัฐธรรมนูญ จึงเห็นควรให้มีการทบทวน โดยยกเลิกการกำหนดคุณสมบัติดังกล่าว

               2.2 การกำหนดลักษณะต้องห้ามของพนักงานรักษาความปลอดภัย ตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 มาตรา 34 ข้อ ข. (3) มีความสอดคล้องกับเป้าหมายและหลักความได้สัดส่วนและไม่กระทบกระเทือนสาระสำคัญแห่งสิทธิและเสรีภาพหรือไม่

               ประเด็นที่ต้องพิจารณา คือ การกำหนดลักษณะต้องห้ามของผู้ที่เคยได้รับโทษจำคุกบางฐานความผิดเป็นการกำหนดเงื่อนไขที่จำเป็นหรือเกี่ยวข้องอย่างยิ่งกับลักษณะงานของเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยหรือไม่ 

               โดยที่แนวปฏิบัติระหว่างประเทศสำหรับการให้บริการรักษาความปลอดภัยเอกชน (PSCs) ก็ได้ให้ความสำคัญกับการตรวจสอบประวัติอาชญากรรมของผู้ที่จะให้บริการรักษาความปลอดภัยเช่นเดียวกัน ทั้งนี้ พระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 สามารถที่จะกระทำหรือกำหนดเงื่อนไขลักษณะต้องห้ามดังกล่าวได้ และโดยที่การกำหนดเงื่อนไขเช่นว่านั้นมิได้เป็นการปิดกั้นโดยสิ้นเชิง แต่กำหนดเฉพาะโทษที่อาจมีหรือสงสัยว่ามีผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือไว้วางใจในการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยเพียงระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น จึงกล่าวได้ว่าสอดคล้องกับเป้าหมายและหลักการความได้สัดส่วน รวมทั้งไม่กระทบกระเทือนต่อสาระสำคัญแห่งสิทธิและเสรีภาพตามหลักการที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 29 บัญญัติไว้

               อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาฐานความผิดที่กำหนดไว้ในมาตรา 34 ข. (3) โดยคำนึงถึงคุณธรรมทางกฎหมายในสิ่งที่เป็นประโยชน์ หรือสิ่งที่เป็นคุณค่าแตกต่างกัน เช่น ความผิดเกี่ยวกับชีวิต คุณธรรมทางกฎหมายคือชีวิตมนุษย์ ความผิดเกี่ยวกับทรัพย์หรือลักทรัพย์ธรรมดา คุณธรรมทางกฎหมายคือกรรมสิทธิ์และการครอบครอง เป็นต้น ดังนั้น ฐานความผิดที่กำหนดไว้ในมาตรา 34 ข. (3) ที่กำหนดระยะเวลาจำกัดสิทธิในการทำงานสามปีเท่ากันนั้น ยังไม่มีความเหมาะสมและสอดคล้องกับหลักคุณธรรมทางกฎหมายข้างต้น จึงเห็นควรให้มีการทบทวนความเหมาะสมในเรื่องระยะเวลาดังกล่าว

3. ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและเสนอแนะนโยบาย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นควรมีข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะต่อคณะรัฐมนตรี โดยสำนักงานตำรวจแห่งชาติ และคณะกรรมการกำกับธุรกิจรักษาความปลอดภัย องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก และภาคธุรกิจรักษาความปลอดภัยเอกชน ตามมาตรา 15 (3) แห่งพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ดังนี้

               3.1 ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย

                  1) โดยที่กฎหมายได้กำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการขอรับใบอนุญาตเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัย มีข้อกำหนดบางประการที่ยังไม่สอดคล้องกับพันธกรณีระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนที่ประเทศไทยจะต้องปฏิบัติตามและไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย จึงมีข้อเสนอ ดังนี้

                     1.1) ควรทบทวนการกำหนดคุณสมบัติเรื่องการสำเร็จการศึกษาภาคบังคับตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาภาคบังคับ ในมาตรา 34 ก. (3) แห่งพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 

                     1.2) ควรทบทวนการกำหนดเงื่อนไขเกี่ยวกับระยะเวลา 3 ปี ที่ห้ามผู้ที่เคยได้รับโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุกสำหรับความผิดที่ระบุไว้ตามมาตรา 34 ข. (3) แห่งพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 โดยพิจารณาถึงความเหมาะสมในแต่ละฐานความผิดที่กำหนดระยะเวลาจำกัดสิทธิในการทำงานให้สอดคล้องกับคุณธรรมทางกฎหมาย เพื่อมิให้ถูกจำกัดสิทธิที่ใช้ระยะเวลาที่เท่ากันในแต่ละฐานความผิด

                     1.3) ควรทบทวนโดยยกเลิกการกำหนดคุณสมบัติเรื่องสัญชาติไทยของพนักงานรักษาความปลอดภัยรับอนุญาตตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัย พ.ศ. 2558 มาตรา 34 ก. (1) 

                  2) ควรออกกฎหมายโดยกำหนดให้มาตรฐานการรักษาความปลอดภัยและมาตรฐานหลักสูตรการรักษาความปลอดภัยคำนึงถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชน

               3.2 ข้อเสนอแนะนโยบาย

                  1) ควรกำหนดนโยบายให้ภาคเอกชนที่ประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัยให้ความสำคัญในเรื่องการพัฒนาทักษะหรือการฝึกอบรมพนักงานรักษาความปลอดภัย ซึ่งอาจมีผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน เพื่อให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากล ได้แก่ แนวปฏิบัติระหว่างประเทศสำหรับการให้บริการรักษาความปลอดภัยเอกชน (International Code of Conduct for Private Security Service Provider : PSCs)  รวมถึงการกำหนดมาตรการเยียวยาอื่นๆ เมื่อเกิดการกระทำที่มีการละเมิดสิทธิมนุษยชน ตามหลักการชี้แนะเรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับธุรกิจ ตามกรอบงานขององค์การสหประชาชาติ ในการคุ้มครอง เคารพและเยียวยา

                  2) หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ คณะกรรมการกำกับธุรกิจรักษาความปลอดภัย องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก และภาคธุรกิจรักษาความปลอดภัยเอกชน ควรหารือร่วมกันเพื่อให้เกิดการมีส่วนร่วมเพื่อให้กฎหมายสามารถใช้บังคับได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาทิ กำหนดมาตรฐานการรักษาความปลอดภัยและมาตรฐานหลักสูตรการรักษาความปลอดภัยกลางที่ครอบคลุมเจ้าของกิจการที่จ้างพนักงานรักษาความปลอดภัยเป็นลูกจ้างโดยตรง และการให้บริการรักษาความปลอดภัยโดยบริษัทที่ให้บริการรักษาความปลอดภัย อันจะก่อให้เกิดความเสมอกันในกฎหมาย และคำนึงถึงสิทธิและเสรีภาพของบุคคล รวมทั้งหารือร่วมกันเพื่อกำหนดให้มีการประเมินต้นทุนของการปฏิบัติหน้าที่ตามพระราชบัญญัตินี้ การบริหารจัดการประเภทงานของพนักงานรักษาความปลอดภัยที่เป็นธรรม และจัดให้มีกระบวนการประเมินผลกระทบของกฎหมาย (Regulatory Impact Assessment : RIA) ทุก 2 ปี ภายหลังพระราชบัญญัตินี้ใช้บังคับ

4. สรุปผลการดำเนินการ

               สำนักงานตำรวจแห่งชาติได้มีหนังสือที่ ตช 0015.156/20792 ลงวันที่ 23 ธันวาคม 2559 แจ้งว่า ได้เสนอไปยังหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ให้มีการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายว่าด้วยธุรกิจรักษาความปลอดภัย ซึ่งต่อมาได้มีคำสั่งหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ที่ 67/2559 ลงวันที่ 10 พฤศจิกายน 2559 เรื่อง การแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายว่าด้วยธุรกิจรักษาความปลอดภัยแล้ว โดยมีสาระสำคัญที่เกี่ยวข้องกับผู้ประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัยและพนักงานรักษาความปลอดภัย ดังนี้

               (1) แก้ไขคุณสมบัติของพนักงานรักษาความปลอดภัยรับอนุญาต ตามมาตรา 34 ก. (3) จากเดิมต้องสำเร็จการศึกษาภาคบังคับตามกฎหมายปัจจุบัน (ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3) เป็น “สำเร็จการศึกษาตามหลักสูตรการศึกษาภาคบังคับที่ใช้อยู่ในขณะที่สำเร็จการศึกษา”

               (2) ขยายเวลาให้ผู้ที่ประสงค์จะประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัย และผู้ที่ประสงค์จะเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัยรับอนุญาต ซึ่งเคยประกอบธุรกิจหรือประกอบอาชีพในสังกัดของผู้ประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัยอยู่ในวันก่อนวันที่พระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัยใช้บังคับ (ก่อนวันที่ 4 มีนาคม 2559) ซึ่งยื่นคำขอรับใบอนุญาตไม่ทันภายในกำหนด (บริษัทที่ประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัย ให้ยื่นภายในวันที่ 1 กรกฎาคม 2559 พนักงานรักษาความปลอดภัยให้ยื่นภายในวันที่ 1 มิถุนายน 2559) สามารถยื่นคำขอรับใบอนุญาตประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัยหรือใบอนุญาตเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัย   รับอนุญาต แล้วแต่กรณี เพิ่มเติมได้ถึงวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2560 โดยเมื่อได้ยื่นคำขอแล้วให้ประกอบธุรกิจหรือเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัยต่อไปได้ จนกว่าจะได้รับแจ้งคำสั่งไม่อนุญาตจากนายทะเบียน

               (3) ยกเว้นคุณสมบัติเรื่องวุฒิการศึกษา ตามมาตรา 34 ก. (3) และลักษณะต้องห้ามเรื่องการมีประวัติได้รับโทษจำคุกบางฐานความผิด ตามมาตรา 34 ข. (3) ให้กับพนักงานรักษาความปลอดภัยรับอนุญาตในสังกัดของผู้ประกอบธุรกิจรักษาความปลอดภัย เฉพาะผู้ที่เคยเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัยอยู่ในวันก่อนวันที่พระราชบัญญัติธุรกิจรักษาความปลอดภัยใช้บังคับ (ก่อนวันที่ 4 มีนาคม 2559)

เรื่องที่ 3 การถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา (รายงานผลการพิจารณา ที่ 142/2559 ลงวันที่ 4 ตุลาคม 2559)

1. ความเป็นมา

               1.1 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้พิจารณาคำร้อง กรณีนาย ย. (นามสมมุติ) ถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจ สถานีตำรวจภูธรพาน จังหวัดเชียงราย ดำเนินคดีในความผิดฐานลักทรัพย์ในเวลากลางคืนและทำให้เสียทรัพย์ เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม 2556 ซึ่งศาลจังหวัดเชียงรายได้มีคำพิพากษา เมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2557 สรุปได้ว่าจำเลยมีความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา ฐานพยายามลักทรัพย์ในเวลากลางคืน จำคุก 8 เดือน ฐานทำให้เสียทรัพย์ จำคุก 6 เดือน รวมจำคุก 14 เดือน จำเลยให้การรับสารภาพ   ลดโทษให้กึ่งหนึ่ง คงจำคุก 7 เดือน ต่อมา จำเลยอุทธรณ์ขอให้ศาลลงโทษจำเลยสถานเบา เนื่องจากจำเลยเป็นบุคคลที่มีเชาว์ปัญญาอยู่ในระดับปัญญาอ่อนรุนแรง ศาลอุทธรณ์ภาค 5 ได้มีคำพิพากษา เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม 2557 แก้เป็นว่า ให้ลงโทษฐานพยายามลักทรัพย์ในเวลากลางคืน ปรับ 6,000 บาท และฐานทำให้เสียทรัพย์ ปรับ 4,000 บาท อีกสถานหนึ่ง รวมปรับ 10,000 บาท ลดโทษให้ตามประมวลกฎหมายอาญากึ่งหนึ่ง คงปรับ 5,000 บาท โทษจำคุกให้รอการลงโทษไว้ 2 ปี จำเลยต้องขังมาพอแก่โทษปรับแล้วจึงให้ปล่อยตัว โดยศาลออกหมายปล่อยเมื่อวันที่ 5 สิงหาคม 2557

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               2.1 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้พิจารณาแล้วเห็นว่า กรณีดังกล่าวไม่มีการกระทำหรือละเลยการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน แต่มีข้อสังเกตว่ากรณีนี้ นาย ย. ไม่ได้รับประโยชน์จากคำพิพากษาของศาลอุทธรณ์ภาค 5 กรณีโทษจำคุกให้รอการลงโทษแต่อย่างใด จึงประสานกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพให้วางระบบ และมาตรการการช่วยเหลือเยียวยาผู้ที่ได้รับผลกระทบจากคำพิพากษา กรณีถูกจำคุกเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาถึงที่สุด หรือกรณีถูกจำคุกตามคำพิพากษาศาลชั้นต้น ต่อมา ศาลอุทธรณ์หรือศาลฎีกาพิพากษากลับให้ไม่ต้องจำคุกหรือจำคุกน้อยกว่า ซึ่งกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพได้แจ้งผลการดำเนินการสรุปได้ว่า ตามนัยพระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหายและค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 มุ่งให้ความคุ้มครองบุคคลที่ตกเป็นจำเลยในคดีอาญาที่ถูกฟ้องโดยพนักงานอัยการ และถูกคุมขังระหว่างพิจารณา หากปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าจำเลยมิได้กระทำความผิดและ  มีการถอนฟ้องระหว่างดำเนินคดีหรือปรากฏตามคำพิพากษาอันถึงที่สุดในคดีนั้นว่า ข้อเท็จจริงฟังเป็นอันยุติว่าจำเลยมิได้เป็นผู้กระทำผิด บุคคลนั้นย่อมมีสิทธิได้รับค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายตามสมควรจากรัฐ แต่ในกรณีของ นาย ย. ไม่เข้าหลักเกณฑ์ตามกฎหมายดังกล่าว สำหรับกรณีการถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา ยังไม่มีกฎหมายใดกำหนดให้ได้รับการเยียวยา        

               2.2 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย และกฎ เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน เห็นว่าการถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษามีผลกระทบต่อสิทธิเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย จึงได้ดำเนินการศึกษาและรับฟังความคิดเห็นจากหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง ประกอบด้วย ศาลยุติธรรม สำนักงานอัยการสูงสุด สำนักงานตำรวจแห่งชาติ กรมราชทัณฑ์ กรมคุมประพฤติ กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ ผู้แทนสภาทนายความ และผู้แทนสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา ในประเด็นปัญหาการพิจารณาปล่อยตัวชั่วคราว การใช้เครื่องมือติดตามตัวอิเล็กทรอนิกส์ การพิจารณาคดีโดยไม่ชักช้า และการเยียวยาบุคคลที่ได้รับผลกระทบ ตลอดจน   รับฟังความคิดเห็นจากนักวิชาการ ในประเด็นกระบวนการยุติธรรมที่ล่าช้า การเยียวยา การปล่อยตัวชั่วคราว การขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา เพื่อเป็นข้อมูลประกอบการพิจารณา

3. ข้อเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นว่า การดำเนินกระบวนการยุติธรรมทางอาญาเป็นการดำเนินการที่มีความเกี่ยวข้องกับสิทธิและเสรีภาพของประชาชนอย่างยิ่ง โดยเฉพาะสิทธิของผู้ต้องหาหรือจำเลยที่จะถูกจำกัดลงเมื่อเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม การดำเนินกระบวนการยุติธรรมทางอาญาจึงต้องคำนึงถึงสิทธิของผู้ต้องหาหรือจำเลย เช่น สิทธิที่จะได้รับการสันนิษฐานว่าเป็นผู้บริสุทธิ์ สิทธิในการปล่อยตัวชั่วคราว และสิทธิในการพิจารณาที่ไม่ชักช้าเกินความจำเป็น เป็นต้น กรณีที่จำเลยถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาเกิดจากการที่ผู้ต้องหาหรือจำเลยถูกขังระหว่างพิจารณา และศาลพิพากษาลงโทษน้อยกว่าระยะเวลาที่คุมขังระหว่างสอบสวนและระหว่างพิจารณา อาจเกิดจากผู้ต้องหาหรือจำเลยมีฐานะยากจน ไม่มีเงินหรือทรัพย์สินที่จะนำมาวางเป็นหลักประกันอันเป็นเงื่อนไขหนึ่งในการพิจารณาปล่อยตัวชั่วคราว ซึ่งหากผู้ต้องหาหรือจำเลยได้รับการปล่อยตัวชั่วคราวระหว่างพิจารณา ปัญหาการคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาก็จะลดลง แต่หากกรณีที่ผู้ต้องหาหรือจำเลยไม่ได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว ศาลก็จะต้องมีการพิจารณาคดีที่รวดเร็ว เพื่อที่จะไม่ให้ระยะเวลาที่จำเลยถูกคุมขังล่วงเลยไปเนิ่นช้าจนเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา และแม้กระนั้น หากถึงที่สุดแล้วยังคงมีกรณีที่จำเลยถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา รัฐก็ย่อมจะต้องมีมาตรการเยียวยาที่เหมาะสมแก่บุคคลดังกล่าวด้วย เนื่องจากการที่บุคคลจะต้องถูกจำกัดเสรีภาพจากการถูกคุมขังเกินกว่าโทษที่ตนได้รับตามกฎหมายถือเป็นการละเมิดสิทธิในกระบวนการยุติธรรม คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงเห็นสมควรมีข้อเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย และกฎ เพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ต่อคณะรัฐมนตรีและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ตามอำนาจหน้าที่ในมาตรา 15 (3) แห่งพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ดังนี้

               3.1 ข้อเสนอแนะนโยบาย                

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีข้อเสนอแนะนโยบายต่อคณะรัฐมนตรี โดยกระทรวงยุติธรรม กรมราชทัณฑ์ สำนักงานศาลยุติธรรม กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กรมคุมประพฤติ สำนักงานอัยการสูงสุด และสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ดังนี้

               1) ควรพิจารณาหามาตรการลดจำนวนผู้ต้องขังระหว่างพิจารณาอันเป็นปัจจัยหนึ่งที่ก่อให้เกิดปัญหาผู้ต้องขังล้นเรือนจำ 

               2) ควรพิจารณาทบทวนนโยบาย ระเบียบ แนวปฏิบัติเกี่ยวกับการปล่อยตัวชั่วคราวให้เน้นการปล่อยตัวชั่วคราวเป็นหลัก โดยพิจารณาพฤติกรรมของผู้ต้องหาและจำเลยมากกว่าที่จะให้ความสำคัญกับหลักประกัน ควรจัดทำบันทึกรายละเอียดเกี่ยวกับพฤติกรรมของผู้ต้องหา เพื่อให้มีข้อมูลประกอบการพิจารณาปล่อยตัวชั่วคราว 

               3) ทบทวนมาตรฐานบัญชีหลักประกันในการปล่อยตัวชั่วคราว โดยคำนึงถึงความแตกต่างในฐานะทางเศรษฐกิจของแต่ละบุคคล และไม่ควรกำหนดอย่างตายตัว เพื่อให้สามารถใช้ดุลพินิจที่แตกต่างจากบัญชีหลักประกันในการปล่อยตัวชั่วคราวได้ 

               4) ควรร่วมกันพิจารณาถึงระเบียบ แนวปฏิบัติในการขอปล่อยตัวชั่วคราวตามพระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558 ที่เป็นไปโดยความสะดวก รวดเร็ว 

               5) ควรพิจารณาร่วมกันในการวางระบบการใช้เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์ติดตามตัวให้สามารถใช้ได้ในทุกพื้นที่ มีขนาดที่เหมาะสม ไม่ทำให้ผู้สวมใส่รู้สึกว่าเป็นการประจาน โดยรัฐบาลต้องจัดสรรงบประมาณประจำให้อย่างต่อเนื่อง

               3.2 ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีข้อเสนอแนะนโยบายต่อคณะรัฐมนตรี โดยกระทรวงยุติธรรม สำนักงานศาลยุติธรรม กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ดังนี้

               1) ขอให้พิจารณาทบทวนแก้ไขประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 108 และ มาตรา 108/1 โดยในการวินิจฉัยคำร้องขอให้ปล่อยตัวชั่วคราว ให้ถือเป็นหลักว่าผู้ต้องหาหรือจำเลยทุกคนพึงได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว เว้นแต่จะมีเหตุจำเป็น โดยพิจารณาจากเหตุเพียง 3 ประการ คือ  (1) ผู้ต้องหาหรือจำเลยจะหลบหนี (2) ผู้ต้องหาหรือจำเลยจะไปยุ่งเหยิงกับพยานหลักฐาน (3) ผู้ต้องหาหรือจำเลยจะไปก่อเหตุอันตรายประการอื่น ทั้งนี้ เพื่อให้องค์กรที่เกี่ยวข้องสามารถใช้ดุลพินิจในการปล่อยตัวชั่วคราวได้มากยิ่งขึ้น

               2) พิจารณาทบทวนแก้ไขพระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558 มาตรา 30 วรรคสี่ ที่กำหนดให้การขอปล่อยตัวชั่วคราวผู้ต้องหาหรือจำเลยจะต้องนำบุคคลมาเป็นผู้ค้ำประกันด้วย โดยควรกำหนดให้คณะกรรมการกองทุนยุติธรรมสามารถพิจารณาให้ความช่วยเหลือได้เป็นรายกรณี สำหรับบุคคลที่  ไม่สามารถหาบุคคลมาค้ำประกันได้

               3) พิจารณาแก้ไขหลักเกณฑ์การเยียวยาแก่ผู้ถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาใน พระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558 และในระเบียบคณะกรรมการกองทุนยุติธรรม ว่าด้วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการช่วยเหลือผู้ถูกละเมิดสิทธิมนุษยชนหรือผู้ได้รับผลกระทบจากการถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน พ.ศ. 2559 ให้รวมถึงจำนวนเงินเยียวยาตามจำนวนวันที่ถูกคุมขังเกินคำพิพากษา และการเยียวยาทางด้านจิตใจ ทั้งนี้ ต้องไม่คำนึงถึงฐานะของผู้ที่ถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษา 

               4) พิจารณาทบทวนข้อบังคับของประธานศาลฎีกาว่าด้วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขเกี่ยวกับการเรียกประกันหรือหลักประกันในการปล่อยตัวชั่วคราวผู้ต้องหาหรือจำเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2548 ข้อ 6 โดยกำหนดให้ศาลสามารถใช้ดุลพินิจในการพิจารณาปล่อยตัวชั่วคราวได้โดยมีประกันและจะมีหลักประกันหรือไม่ก็ได้

4. สรุปผลการดำเนินการ

               4.1 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีมีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0506/52625 ลงวันที่ 15 พฤศจิกายน 2559 แจ้งว่า รองนายกรัฐมนตรี (นายวิษณุ เครืองาม) สั่งและปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรีได้มีคำสั่งมอบหมายให้กระทรวงยุติธรรมเป็นหน่วยงานหลักในการพิจารณาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และจัดทำรายงานผลการพิจารณาไปยังสำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ภายใน 30 วัน โดยกระทรวงยุติธรรมได้จัดประชุมหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อศึกษาแนวทางและความเหมาะสมของข้อเสนอดังกล่าว เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2559 รวม 11 หน่วยงาน ประกอบด้วย สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานศาลยุติธรรม สำนักงานอัยการสูงสุด สำนักงานตำรวจแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ กรมคุมประพฤติ กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กรมราชทัณฑ์ สำนักงานกิจการยุติธรรม สำนักงานกองทุนยุติธรรม และสำนักงานปลัดกระทรวงยุติธรรม โดยที่ประชุมเห็นด้วยกับข้อเสนอแนะนโยบายและข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย เรื่อง การถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเป็นส่วนใหญ่ โดยข้อเสนอที่เห็นว่าเหมาะสม หน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ดำเนินการแล้ว และบางเรื่องอยู่ระหว่างดำเนินการ สำหรับข้อเสนอบางประการอาจกระทบกับหลักการสำคัญของกฎหมาย จึงเห็นให้ควรมีการศึกษาให้ละเอียดรอบคอบก่อนดำเนินการ โดยแจ้งให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเร่งรัดการดำเนินการในส่วนที่เกี่ยวข้องต่อไป ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 31 มกราคม 2560 รับทราบผลการพิจารณาและผลการดำเนินการตามข้อเสนอแนะนโยบายหรือข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย เรื่อง การถูกคุมขังเกินกว่าโทษตามคำพิพากษาของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามที่กระทรวงยุติธรรมเสนอ 

               4.2 สำนักงานอัยการสูงสุดมีหนังสือที่ อส 0007 (ฟก) 12352 ลงวันที่ 30 พฤศจิกายน 2559 มีความเห็นต่อรายงานผลการพิจารณาฯ สรุปได้ว่า 

               1) ควรนำมาตรการชะลอการฟ้องมาใช้เพื่อช่วยแก้ปัญหาผู้ต้องขังล้นเรือนจำ

               2) ระเบียบสำนักงานอัยการสูงสุดว่าด้วยการดำเนินคดีอาญาของพนักงานอัยการ พ.ศ. 2547 กำหนดแนวทางปฏิบัติในการใช้ดุลพินิจที่เน้นการปล่อยตัวชั่วคราวเป็นหลัก โดยพิจารณาพฤติกรรมของผู้ต้องหาและจำเลยมากกว่าการให้ความสำคัญกับหลักประกัน และในส่วนของการจัดทำบันทึกรายละเอียดพฤติกรรมของผู้ต้องหา มีกฎหมายกำหนดให้พนักงานสอบสวนสามารถกระทำได้อยู่แล้ว

               3) การพิจารณาหลักประกันในการปล่อยตัวชั่วคราวโดยพิจารณาหลักประกันตามความร้ายแรงของข้อหาเพื่อให้เกิดบรรทัดฐานเดียวกัน อีกทั้งหากผู้ต้องหาไม่สามารถหาหลักประกันได้ก็สามารถขอความช่วยเหลือได้ตามพระราชบัญญัติกองทุนยุติธรรม พ.ศ. 2558 

               4) หลักเกณฑ์ในการสั่งไม่ให้ปล่อยชั่วคราวตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 108/1 มีความเหมาะสมอยู่แล้ว และสอดคล้องกับข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติทั้งสามประการ คือ (1) กรณีผู้ต้องหาหรือจำเลยจะหลบหนี (2) กรณีผู้ต้องหาหรือจำเลยจะไปยุ่งเหยิงกับพยานหลักฐาน (3) กรณีผู้ต้องหาหรือจำเลยจะไปก่อเหตุอันตรายประการอื่น สำหรับหลักเกณฑ์การไม่ปล่อยชั่วคราว ตามมาตรา 108/1 (1) และ (5) เห็นว่ายังมีความจำเป็นต้องคงไว้ เพื่อให้เจ้าพนักงานหรือศาลใช้ดุลพินิจพิจารณาความน่าเชื่อถือของหลักประกัน 

               4.3 สำนักงานศาลยุติธรรมได้มีหนังสือ ที่ ศย 016/6509 ลงวันที่ 14 กุมภาพันธ์ 2560 แจ้งว่าศาลยุติธรรมได้กำหนดเป็นนโยบายของประธานศาลฎีกา พ.ศ. 2559 – 2560 ด้านการอำนวยความยุติธรรมและการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ข้อ 1.8 มุ่งคุ้มครองสิทธิของผู้ต้องหาหรือจำเลยในการปล่อยชั่วคราว โดยแต่งตั้งคณะกรรมการ 3 ชุด คือ 

• • คณะกรรมการพัฒนาระบบการปล่อยชั่วคราวและการบังคับคดีผู้ประกัน
  • คณะกรรมการส่งเสริมการนำอุปกรณ์อีเล็กทรอนิกส์ ที่ใช้ตรวจสอบหรือจำกัดการเดินทางของบุคคลไปใช้ในการปล่อยชั่วคราว (Electronic Monitoring : EM) เพื่อเตรียมความพร้อมในการนำอุปกรณ์อีเล็กทรอนิกส์มาใช้ในชั้นปล่อยชั่วคราวและจัดวางระบบงานด้านธุรการ อันเป็นการนำเทคโนโลยีมาใช้ในกระบวนการยุติธรรมทางอาญา
  • คณะกรรมการพัฒนาระบบประเมินความเสี่ยงและกำกับดูแลในชั้นปล่อยชั่วคราว เพื่อศึกษาและนำระบบประเมินความเสี่ยงและกำกับดูแลผู้ต้องหาหรือจำเลยมาใช้ในชั้นปล่อยชั่วคราวแทนการเรียกหลักประกัน เฉพาะคดีที่มีอัตราโทษจำคุกไม่เกิน 5 ปี ซึ่งจะมีการเก็บรวบรวมข้อมูลของผู้ต้องหาหรือจำเลย ประวัติการกระทำความผิดอาญา ฯลฯ และจัดทำรายงาน พร้อมทั้งเสนอความเห็นต่อศาลเพื่อประกอบการพิจารณา โดยจะเริ่มโครงการทดลองนำร่องในศาลชั้นต้น 5 แห่ง ได้แก่ ศาลอาญากรุงเทพใต้ ศาลจังหวัดจันทบุรี ศาลจังหวัดนครศรีธรรมราช ศาลจังหวัดกาฬสินธุ์ และศาลจังหวัดเชียงใหม่ ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ 2560

               อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่มีความจำเป็นต้องเรียกหลักประกันการปล่อยชั่วคราว เพื่อให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญและมีมาตรฐานเดียวกัน คำแนะนำของประธานศาลฎีกาเกี่ยวกับบัญชีมาตรฐานกลางหลักประกันการปล่อยชั่วคราวผู้ต้องหาหรือจำเลย พ.ศ. 2547 ฉบับวันที่ 15 กันยายน 2547 กำหนดไว้ว่า หากมีกรณีสภาพหรือฐานะพิเศษของผู้ต้องหาหรือจำเลย เหตุผลหรือพฤติการณ์อื่นที่จำเป็นต้องได้รับการพิจารณาเป็นพิเศษเฉพาะคดี ผู้พิพากษาอาจใช้ดุลพินิจเพิ่มหรือลดหลักประกันให้ตามสมควรแก่กรณี นอกจากนี้ ในการนัดพิจารณาคดีที่จำเลยในคดีอาญาซึ่งไม่ได้รับอนุญาตให้ปล่อยชั่วคราวและต้องขังอยู่ในระหว่างรอการพิจารณา คำแนะนำของประธานศาลฎีกาเกี่ยวกับการนั่งพิจารณาคดีต่อเนื่องและครบองค์คณะ ฉบับลงวันที่ 19 ธันวาคม 2544 ได้กำหนดให้ศาลทั้งหลายพิจารณาให้ความสำคัญเป็นพิเศษที่จะจัดให้คดีประเภทนี้ได้รับการพิจารณาโดยเร็วเท่าที่พึงกระทำได้ เพื่อมิให้สิทธิของบุคคลดังกล่าวต้องถูกกระทบกระเทือนเกินสมควร