ผลงานเด่นด้านสิทธิมนุษยชนของนางประกายรัตน์ ต้นธีรวงศ์

               ระหว่างการดำรงตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นางประกายรัตน์ ต้นธีรวงศ์ ทำหน้าที่ประธานอนุกรรมการและคณะทำงาน ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ดังนี้

               1. ประธานอนุกรรมการด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม

               2. ประธานอนุกรรมการด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชน

               3. ประธานอนุกรรมการด้านสิทธิผู้สูงอายุ ผู้พิการ และการสาธารณสุข

               4. ประธานอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ย

               5. ประธานคณะทำงานจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้สูงอายุและคนพิการ

               6. ประธานคณะทำงานขับเคลื่อนธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนและการพัฒนาที่ยั่งยืน

โดยมีผลงานเด่นสรุปได้ ดังนี้

1. งานด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม และส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชน

              เรื่องที่ 1 ธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน

1. ความเป็นมา

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ปฏิบัติหน้าที่ตามพันธกิจของปฏิญญาเอดินเบอระ (Edinburgh Declaration)  ซึ่งมีหลักการให้สถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีส่วนร่วมในการจัดการ (address) ประเด็นปัญหาด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน โดยที่ผ่านมาคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ดำเนินการอย่างครอบคลุม ทั้งในการตรวจสอบคำร้องเรียนที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมทางธุรกิจที่ส่งผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน รวมถึงการขับเคลื่อนด้านนโยบายกับทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม ให้นำหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนมาใช้ในประเทศอย่างจริงจัง โดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ชุดที่ 2 ได้ริเริ่มดำเนินการแปลเอกสาร Guiding Principles on Business and Human Rights Implementing the UN “Protect, Respect and Remedy” Framework เป็นภาษาไทย ในชื่อ “หลักการชี้แนะเรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับธุรกิจ ตามกรอบงานขององค์การสหประชาชาติ ในการคุ้มครอง เคารพ และเยียวยา” เพื่อเผยแพร่หลักการดังกล่าวต่อสาธารณะ นอกจากนั้น ยังได้ดำเนินการศึกษาวิจัย จำนวน 2 เรื่อง คือ มาตรฐานการเคารพสิทธิมนุษยชนของภาคเอกชน และบทบาทของสถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนโดยภาคเอกชน เพื่อใช้เป็นข้อมูลสำหรับการดำเนินการในประเด็นธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนขององค์กร และต่อมาคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ชุดที่ 3 โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม จึงได้สานต่อการดำเนินการในประเด็นสิทธิมนุษยชนกับบทบาทภาคธุรกิจอย่างเป็นรูปธรรม โดยมอบหมายให้สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศ (TDRI) ทำการศึกษาวิจัย เรื่อง “แผนกลยุทธ์ด้านธุรกิจและสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2562)” เพื่อจัดทำแผนกลยุทธ์ด้านธุรกิจและสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2562 ที่มีความสอดคล้องกับแผนยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2565

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               2.1 การจัดทำปฏิญญาความร่วมมือเพื่อขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ (UNGPs) ในประเทศไทย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและองค์กรภาคีเครือข่ายได้จัดงานสัมมนาวิชาการระดับชาติ เรื่อง “การเผยแพร่และการขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติในประเทศไทย” เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม 2560 ณ ศูนย์ประชุมสหประชาชาติ กรุงเทพมหานคร เพื่อส่งเสริมให้หน่วยงานของรัฐและผู้ประกอบธุรกิจในประเทศไทยเห็นประโยชน์และตระหนักถึงความสำคัญของการดำเนินธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชนเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจและร่วมกันขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติให้แก่ภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง โดยได้จัดให้มีพิธีลงนามปฏิญญาความร่วมมือเพื่อขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ (UNGPs) ในประเทศไทย ระหว่างคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและผู้แทน 7 องค์กร คือ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพาณิชย์ ประธานสภาอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย กรรมการสมาคมธนาคารไทย รองประธานกรรมการหอการค้าแห่งประเทศไทย และประธานเครือข่ายโกลบอลคอมแพ็ก ประเทศไทย โดยพลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ได้ให้เกียรติมาร่วมเป็นสักขีพยานในพิธีลงนาม และได้กล่าวปาฐกถาพิเศษสนับสนุนให้ภาครัฐ ภาคเอกชน และทุกภาคส่วนของสังคมปฏิบัติตามหลักการ UNGPs   

               ต่อมา เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม 2560  ได้จัดเวทีรับฟังความคิดเห็นของภาคประชาสังคมเกี่ยวกับการนำหลักการชี้แนะว่าด้วยเรื่องธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนมาใช้ในประเทศไทยและต่อแผนปฏิบัติการแห่งชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนที่รัฐบาลกำลังดำเนินการ ณ โรงแรมอมารี ดอนเมือง กรุงเทพฯ

               จากนั้น ในวันที่ 1 มิถุนายน 2561 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดการสัมมนาวิชาการระดับชาติ “การขับเคลื่อนหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน สู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน (Doing Business for Sustainable Growth: a Forum to follow – up on Implementation of UNGPs in Thailand)” เนื่องในโอกาสครบรอบ 1 ปี ของการลงนาม “ปฏิญญาความร่วมมือเพื่อขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติในประเทศไทย” ณ โรงแรมดุสิตธานี กรุงเทพ เพื่อเป็นการติดตามผลการดำเนินการตามปฏิญญาความร่วมมือการขับเคลื่อนหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจและสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติในประเทศไทย และเชื่อมโยงหลักการชี้แนะฯ และเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goal: SDGs) เพื่อสร้างความเข้าใจถึงความสัมพันธ์และความเชื่อมโยงของหลักการทั้งสองและการบูรณาการกัน เพื่อเพิ่มศักยภาพในการแข่งขันอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืนของประเทศและธุรกิจ บนพื้นฐานของการเคารพสิทธิมนุษยชน

               2.2 การจัดทำโครงการนำร่อง (Pilot Project) ในการนำหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ (UNGPs) ไปให้ธุรกิจการท่องเที่ยวและโรงแรมปฏิบัติ

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม ได้ริเริ่มให้มีการส่งเสริมให้ภาคธุรกิจเคารพสิทธิมนุษยชน โดยเมื่อวันที่ 17 มิถุนายน 2559 ได้จัดการสัมมนา เรื่อง “ธุรกิจการท่องเที่ยวและการโรงแรมกับการเคารพสิทธิมนุษยชน ตามหลักการชี้แนะ  ขององค์การสหประชาชาติ (The UN Guiding Principles on Business and Human Rights: UNGPs)”  ณ โรงแรมกะตะ บีช รีสอร์ท แอนด์ สปา จังหวัดภูเก็ต เพื่อเป็นโครงการนำร่อง (Pilot Project) ด้วยการเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับหลักการชี้แนะเรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับธุรกิจ ตามกรอบงานขององค์การสหประชาชาติ ในการคุ้มครอง เคารพ และเยียวยา ให้แก่ผู้ประกอบการและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในธุรกิจการท่องเที่ยวและการโรงแรมในจังหวัดภูเก็ตและพื้นที่ใกล้เคียง และเมื่อวันที่ 27 ตุลาคม 2559 มีการประชุมกลุ่มย่อย (Focus group) ให้กับผู้เกี่ยวข้องในภาคธุรกิจการท่องเที่ยวในจังหวัดภูเก็ต ณ โรงแรมไชโย จังหวัดภูเก็ต เพื่อรับฟังความคิดเห็นของภาคธุรกิจและรับฟังข้อเสนอจากภาคประชาสังคมด้านแรงงาน

               ต่อมา เมื่อวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2561 ได้จัดเสวนาวิชาการ เรื่อง “การดำเนินการตามหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน: กรณีศึกษาแนวทางปฏิบัติที่ดีในการเยียวยาและระงับข้อพิพาทโดยธุรกิจไทย (Implementing the UNGP: Good Practices on Remediation and Conflict Resolution by Thai Businesses)” ณ ห้อง LT1 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (ท่าพระจันทร์) เพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์เรื่องการเยียวยาและการระงับข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชนโดยภาคธุรกิจไทยกับภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง

               เมื่อวันที่ 19 – 20 เมษายน 2561 ได้จัดประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง “คู่มือการประเมินผลด้านสิทธิมนุษยชนอย่างรอบด้าน และรายการตรวจสอบ (Checklist) ของธุรกิจการโรงแรม” ณ โรงแรมดีวาน่าพลาซ่า ภูเก็ต จังหวัดภูเก็ต เพื่อเป็นการสร้างความรับรู้และส่งเสริมให้มีการนำคู่มือฯ ไปปรับใช้ในการประกอบธุรกิจการโรงแรมสำหรับผู้ประกอบการและเจ้าหน้าที่โรงแรม และต่อมา เมื่อวันที่ 17 – 18 กันยายน 2561 ได้จัดให้มีการประชุมติดตามผล เรื่อง “คู่มือการประเมินผลด้านสิทธิมนุษยชนอย่างรอบด้าน (HRDD) และรายการตรวจสอบ (Checklist) ของธุรกิจการโรงแรม” ณ โรงแรมดีวาน่าพลาซ่า ภูเก็ต จังหวัดภูเก็ต เพื่อรับฟังปัญหาอุปสรรคและข้อเสนอแนะจากโรงแรมที่ร่วมโครงการ

               หลังจากนั้นได้จัดการสัมมนา เรื่อง “ธุรกิจการโรงแรมและท่องเที่ยวในจังหวัดภูเก็ตสู่ต้นแบบการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน ตามหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” ณ โรงแรมรอยัล ภูเก็ต ซิตี้ จังหวัดภูเก็ต ในวันที่ 27 กันยายน 2561 เพื่อเป็นการสรุปผลโครงการและแลกเปลี่ยนประสบการณ์การปฏิบัติตามหลักการสิทธิมนุษยชนของโรงแรมต้นแบบที่นำรายการการตรวจสอบด้านสิทธิมนุษยชนของโรงแรมไปปฏิบัติจริง พร้อมทั้งมอบประกาศนียบัตรให้โรงแรมในโครงการนำร่องที่นำหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนไปใช้ในการประกอบธุรกิจ จำนวน 5 แห่ง คือ

               1) โรงแรมอันดารา รีสอร์ท เรสซิเด้นซ์ (Andara Resort Residences)

               2) โรงแรมในเครือดีวาน่ากรุ๊ป (Devana Hotels and Resorts Co., Ltd (Devana Group)

               3) โรงแรมไนยาง ปาร์ค รีสอร์ท (Nai Yang Park Resort)

               4) โรงแรมเดอะวิจิตร รีสอร์ท ภูเก็ต

               5) โรงแรมกะตะธานี ภูเก็ต     

               จากผลการดำเนินการดังกล่าว ผู้แทนภาคธุรกิจการท่องเที่ยวและการโรงแรมในโครงการ   นำร่อง (Pilot Project) ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ คือ โรงแรมอันดารา รีสอร์ท เรสซิเด้นส์ ซึ่งเล็งเห็นความสำคัญของการนำหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ (UNGP) ไปปฏิบัติ โดยมีการดำเนินธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน และเพื่อส่งเสริมให้ภาคธุรกิจการท่องเที่ยวและการโรงแรมเติบโตอย่างมั่นคง (Stable) และยั่งยืน (Sustainable) ได้รับเชิญไปนำเสนอผลการดำเนินการในเวที 2018 United Nations Forum on Business and Human Rights ณ สำนักงานองค์การสหประชาชาติ   เจนีวา สหพันธรัฐสวิต

               2.3 การส่งเสริมให้รัฐวิสาหกิจไทยเป็นต้นแบบการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมกับโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UN Development Programme: UNDP) และสำนักงานคณะกรรมการนโยบายรัฐวิสาหกิจ (สคร.) ได้ร่วมกันจัดการสัมมนาวิชาการ เรื่อง “รัฐวิสาหกิจไทยสู่ต้นแบบการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน: Leading by Example “ ในวันที่ 5 เมษายน 2561 ณ ห้องประชุมออดิทอเรียม (ชั้น 2 อาคารทรงกลม) โรงแรมเซ็นทรา บายเซ็นทารา ศูนย์ราชการและคอนเวนชันเซ็นเตอร์ แจ้งวัฒนะ กรุงเทพมหานคร โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่และส่งเสริมให้รัฐวิสาหกิจไทยเห็นประโยชน์ ตระหนักถึงความสำคัญและเป็นต้นแบบในการดำเนินธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน ซึ่งนายกรัฐมนตรีได้มอบหมายให้พลอากาศเอก ประจิน จั่นตอง รองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม เป็นประธานในพิธีเปิดการสัมมนาและกล่าวปาฐกถาพิเศษ นอกจากนี้ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้เชิญผู้เชี่ยวชาญจากคณะทำงานว่าด้วยธุรกิจและสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติมาเป็นวิทยากรบรรยาย เรื่อง “ความเชื่อมโยงระหว่างสิทธิมนุษยชนกับการประกอบกิจการ ของรัฐ” โดยมีผู้แทนจากองค์กรรัฐวิสาหกิจที่เกี่ยวข้องเข้าร่วมงานกว่า 250 คน

               ต่อมา คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมกับสถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) (ITD) และสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (นิด้า) ได้ร่วมจัดโครงการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการหลักสูตร “ธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนสำหรับรัฐวิสาหกิจ” ระหว่างวันที่ 6 – 7 ธันวาคม 2561 ณ โรงแรมปทุมวันปริ้นเซส กรุงเทพมหานคร โดยได้รับความร่วมมือจากหน่วยงานรัฐวิสาหกิจด้านพลังงาน การสื่อสาร สาธารณูปการ อุตสาหกรรม เกษตรและทรัพยากร สังคมและเทคโนโลยี และการเงิน   ส่งผู้แทนเข้าร่วมอบรมกว่า 60 คน โดย กสม. และภาคีเครือข่ายที่ร่วมลงนามความร่วมมือด้านส่งเสริมสิทธิมนุษยชน ทั้งสถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) และคณะนิติศาสตร์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ ต่างมุ่งหวังให้ความรู้แก่รัฐวิสาหกิจไทยได้นำหลักการชี้แนะของสหประชาชาติ ว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (UN Guiding Principles on Business and Human Rights: UNGPs) ไปดำเนินการให้เกิดผลในทางปฏิบัติ

               นอกจากนี้ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมกับสถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) หรือ ITD ได้จัดการอบรมเชิงปฏิบัติการหลักสูตร “สิทธิมนุษยชนและประเด็นกฎหมายธุรกิจ การค้า การลงทุนที่เกี่ยวข้อง” ให้กับเจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ รุ่นที่ 1 เมื่อวันที่ 31 มกราคม – 1 กุมภาพันธ์ 2562 และรุ่นที่ 2 เมื่อวันที่ 7 – 8 มีนาคม 2562 ณ โรงแรมโนโวเทล กรุงเทพฯ

               2.4 บทบาทของภาคประชาสังคมต่อแผนปฏิบัติการระดับชาติ ว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (National Action Plan on Business and Human Rights)

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ในฐานะสถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและภาคีเครือข่าย ประกอบด้วย กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรม กรมองค์การระหว่างประเทศ กระทรวงการต่างประเทศ สำนักงานข้าหลวงใหญ่เพื่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติประจำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (OHCHR) และโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) ได้ร่วมกันจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง “บทบาทของภาคประชาสังคมต่อการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” ณ โรงแรมไมด้า ดอนเมือง แอร์พอร์ต กรุงเทพมหานคร ในวันที่ 23 สิงหาคม 2561 เพื่อเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจในเรื่องหลักการชี้แนะเรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับธุรกิจ (UN Guiding Principles on Business and Human Rights) แก่ภาคประชาสังคม สร้างความตระหนักถึงความสำคัญและบทบาทของภาคประชาสังคมในประเด็นธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนและแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน เพื่อให้ผู้ที่มีส่วนได้เสียทุกกลุ่ม โดยเฉพาะภาคประชาสังคม ได้เข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนและเพื่อเป็นการรับฟัง แลกเปลี่ยน รวบรวมความคิดเห็น รวมถึงข้อเสนอแนะของภาคประชาสังคม เพื่อเป็นข้อมูลให้รัฐใช้ในการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน

               ในการประชุมเชิงปฏิบัติการครั้งนี้ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติยังได้เชิญ Professor Surya Deva รองประธานคณะทำงานด้านสิทธิมนุษยชนกับบรรษัทข้ามชาติและองค์กรธุรกิจอื่นๆ ของสหประชาชาติมาบรรยายพิเศษ เรื่อง “บทบาทของภาคประชาสังคมต่อแผนปฏิบัติการชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (The Role of Civil Society Organization and the National Action Plan on Business and Human Rights)” และจัดให้มีการอภิปรายและระดมความคิดเห็นจากภาคประชาสังคมต่อร่างแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน จากนั้นจะมีการนำเสนอสาระสำคัญของร่าง “แผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” โดยอธิบดีกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรม และการนำเสนอสาระสำคัญของ “ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน รวมทั้งข้อเสนอแนะในการแก้ไขปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งกรณีการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” โดยเลขาธิการคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               ทั้งนี้ มีการแบ่งกลุ่มอภิปรายออกเป็น 4 กลุ่ม ตามประเด็นที่กำหนดในร่างแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน คือ 1) กลุ่มสิทธิแรงงาน 2) กลุ่มสิทธิในที่ดิน ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม 3) กลุ่มการปกป้องนักปกป้องสิทธิมนุษยชน (Human Rights Defender) และ 4) กลุ่มการลงทุนระหว่างประเทศและบรรษัทข้ามชาติ เพื่อระดมความคิดเห็นจากภาคประชาสังคมต่อร่างแผนปฏิบัติการชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน และคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้รวบรวมข้อเสนอแนะของภาคประชาสังคมเพื่อมอบให้หน่วยงานที่รับผิดชอบในการจัดทำร่างแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจและสิทธิมนุษยชนเพื่อนำเสนอต่อคณะรัฐมนตรีต่อไป

               2.5 การสัมมนา “การเข้าถึงกระบวนการเยียวยาที่มีประสิทธิภาพตามหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (UNGPs)”

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติร่วมกับโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) จัดการสัมมนาวิชาการระดับชาติ เรื่อง “การเข้าถึงกระบวนการเยียวยาที่มีประสิทธิภาพตามหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน” ในวันที่ 7 พฤศจิกายน 2561 ณ โรงแรมอนันตรา ริเวอร์ไซด์ กรุงเทพมหานคร โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นการเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจในเรื่องหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (UN Guiding Principles on Business and Human Rights) แก่หน่วยงานต่างๆ ที่ทำหน้าที่เป็นกลไกทางการยุติธรรมของรัฐ (State – based Judicial Mechanisms) กลไกการร้องทุกข์ที่ไม่ใช่กระบวนการยุติธรรมโดยรัฐ (State – based non – judicial Mechanisms) และกลไกการร้องทุกข์ในระดับปฏิบัติการโดยภาคธุรกิจ รวมถึงสมาคมอุตสาหกรรม ให้นำหลักการชี้แนะฯ ไปดำเนินการให้เกิดผลในทางปฏิบัติ รวมทั้งเป็นการแสวงหาแนวทางและความร่วมมือระหว่างกลไกต่างๆ ในการขับเคลื่อนหลักการชี้แนะฯ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเข้าถึงการเยียวยาอย่างมีประสิทธิภาพ โดยผู้เข้าร่วมสัมมนาประกอบด้วยบุคลากรในกระบวนการยุติธรรม ผู้แทนหน่วยงานภาครัฐและสมาคมผู้ประกอบการภาคเอกชนที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการเยียวยาจากกรณีที่เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในกิจกรรมทางธุรกิจ ตลอดจนผู้แทนคณะทูตและองค์การระหว่างประเทศในประเทศไทย จำนวน 300 คน โดยได้เรียนเชิญ Professor Surya Deva รองประธานคณะทำงานด้านสิทธิมนุษยชนกับบรรษัทข้ามชาติและองค์กรธุรกิจอื่นๆ ของสหประชาชาติมาบรรยายพิเศษ เรื่อง “Access to Effective Remedies under the Guiding Principles on Business and Human Rights: Implementing the UN Protect, Respect and Remedy Framework” และจัดให้มีการอภิปรายโดยผู้แทนหน่วยงานต่างๆ

3. ข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน กรณีการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริม และคุ้มครองสิทธิมนุษยชน รวมทั้งข้อเสนอแนะในการแก้ไขปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งกรณี การจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (National Action Plan on Business and Human Rights – NAP) โดยพิจารณาจากประเด็นปัญหาด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของประเทศไทย และตระหนักถึงความสำคัญของการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติฯ จึงเห็นสมควรให้มีการรวบรวม ศึกษาข้อเท็จจริงและข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เพื่อวิเคราะห์และจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน รวมตลอดทั้งการแก้ไขปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งใดๆ เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (3) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พุทธศักราช 2560 มาตรา 26 (3) มาตรา 33 และมาตรา 42 ซึ่งสอดคล้องกับบทบาทในการเข้าไปมีส่วนร่วมในการจัดการประเด็นปัญหาด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ในฐานะสถาบันสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามปฏิญญาเอดินเบอระ (Edinburgh Declaration) และได้มอบหมายให้คณะทำงานศึกษาและจัดทำข้อเสนอแนะ กรอบงาน และแนวทางในการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (National Action Plan on Business and Human Rights – NAP) เป็นผู้ดำเนินการ โดยมีข้อเสนอแนะ ดังนี้

               1) ควรระบุการจัดลำดับความสำคัญของปัญหาและมาตรการแก้ไขปัญหาด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของประเทศไทย รวมถึงมาตรการป้องกันและเยียวยาที่มีประสิทธิภาพกรณีเกิดกระทบด้านสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมทางธุรกิจ โดยอาจใช้ข้อมูลจากคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ รวมถึงรายงานการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเคยเสนอต่อคณะรัฐมนตรีและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเป็นส่วนหนึ่งในการพิจารณา ประกอบกับข้อมูลอื่นๆ จากหน่วยงานของรัฐ ภาคประชาสังคม และผู้มีส่วนได้เสียเพื่อนำข้อมูลเหล่านี้ไปวิเคราะห์และจัดทำนโยบาย รวมถึงมีมาตรการการแก้ไขปัญหาที่รอบด้านและมีประสิทธิภาพ 

               2) ควรกำหนดหลักเกณฑ์เบื้องต้นที่องค์กรธุรกิจที่ตั้งอยู่ในดินแดน หรือเขตอำนาจอธิปไตยของไทยต้องปฏิบัติตามหลักการชี้แนะแห่งสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน โดยในการริเริ่มหรือพัฒนาโครงการต้องคำนึงถึงประโยชน์สาธารณะ สิทธิการมีส่วนร่วมของประชาชนและผลกระทบต่อประชาชนในพื้นที่ในโครงการก่อนตัดสินใจดำเนินโครงการ และพิจารณาระบุแผนงานในการจัดตั้งกลไกหรือกำหนดภารกิจการกำกับดูแลการลงทุนในต่างประเทศของผู้ลงทุนสัญชาติไทยให้เคารพต่อหลักการสิทธิมนุษยชน 

               3) ควรจัดทำรายงานการประเมินสภาพแวดล้อม สถานการณ์สำคัญด้านธุรกิจ และกรณีการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้น ทั้งในประเทศและต่างประเทศที่มีผลกระทบต่อประเทศไทย (National Baseline Assessment – NBA) รวมทั้งการศึกษาประเด็นปัญหาและช่องว่างและการประเมินแนวโน้มสถานการณ์ด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนและปัญหาสำคัญที่เกิดขึ้นภายในประเทศ (National Baseline Assessment) ในช่วงระยะเวลาที่แผนจะมีผลบังคับใช้ระยะเวลาไม่ต่ำกว่า 5 ปี โดยควรมีความเฉพาะเจาะจงกับบริบทและระบุถึงปัญหาผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรงของภาคธุรกิจตามความเป็นจริง ซึ่งอย่างน้อยควรประกอบด้วยสถานการณ์ที่เป็นปัจจัยเอื้อ อุปสรรค และความท้าทายด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของประเทศไทย จำนวน 4 มิติ ประกอบไปด้วย มิติด้านเศรษฐกิจ มิติด้านสังคม มิติด้านสิ่งแวดล้อม และมิติทางด้านการเมืองการปกครอง

               4) ควรระบุถึงการนำนโยบายว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของรัฐบาลไปสู่การปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม เพื่อแก้ไขปัญหาด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนในกรณีเฉพาะใดๆ และควรระบุถึงปัญหาอุปสรรคและข้อท้าทายในการใช้บังคับกฎหมาย ซึ่งอาจมีผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน และระบุขั้นตอนที่มีประสิทธิภาพในการแก้ไขปัญหาดังกล่าว เช่น การจัดสรรงบประมาณที่เพียงพอ การพัฒนาศักยภาพของเจ้าหน้าที่ผู้ใช้กฎหมาย และการเพิ่มมาตรการเพื่อแก้ไขปัญหาการทุจริตของเจ้าหน้าที่ โดยอาจระบุมาตรการส่งเสริมและสนับสนุนให้ภาคธุรกิจจัดทำรายงานการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างรอบด้าน (Human Rights Due Diligence) และเปิดเผยต่อสาธารณชน รวมถึงความเสี่ยงและผลกระทบด้านสิทธิมนุษยชน (Human Rights Risk and Impact Assessment) เพื่อให้มีการส่งเสริมความโปร่งใสและความรับผิดชอบของบริษัทในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนอันเกิดขึ้นจากการดำเนินกิจกรรมทางธุรกิจ

               5) ควรระบุหลักประกันที่จะทำให้รัฐวิสาหกิจเป็นผู้นำในการเคารพและส่งเสริมการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน โดยอาจกำหนดแผนการบรรจุบทบัญญัติให้มีกลไกการกำกับดูแลรัฐวิสาหกิจ โดยการคำนึงถึงหลักการด้านสิทธิมนุษยชนไว้ในกฎหมายการพัฒนาการกำกับดูแลและบริหารรัฐวิสาหกิจ รวมถึงการกำกับดูแลให้รัฐวิสาหกิจดำเนินการประเมินผลกระทบด้านสิทธิมนุษยชน และการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างรอบด้าน (Human Rights Due Diligence) ในการดำเนินการของรัฐวิสาหกิจด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในรัฐวิสาหกิจหรือองค์กรภาคเอกชนที่ได้รับอนุญาตให้ดำเนินการในเรื่องสิ่งอำนวยความสะดวกและบริการทางกายภาพ การขนส่ง สารสนเทศการสื่อสาร และการบริการอื่นๆ รวมถึงบริการอิเล็กทรอนิกส์และบริการ ในกรณีฉุกเฉินที่เปิดหรือจัดให้แก่สาธารณะและต้องมีหลักประกันว่าทุกคนสามารถเข้าถึงสิ่งอำนวยความสะดวกและบริการนั้นได้ (Accessibility Rights for All)

               6) ควรระบุถึงการรับประกันให้มีการเคารพสิทธิมนุษยชนในกิจกรรมทางธุรกิจซึ่งอาจได้รับการสนับสนุนและให้ประกันการลงทุน โดยควรระบุให้มีการศึกษาความเสี่ยงและผลกระทบด้านสิทธิมนุษยชนในการจัดทำบริการสาธารณะดังกล่าวโดยบริษัทเอกชน หรือกรณีที่มีการร่วมลงทุนระหว่างภาครัฐและภาคเอกชนเพื่อจัดทำโครงการ โครงสร้างพื้นฐานและบริการสาธารณะที่เป็นหน้าที่ของรัฐ โดยรัฐมอบหมายหน้าที่ให้ภาคเอกชนดำเนินการจัดทำโครงการดังกล่าวแทนผ่านสัญญาร่วมลงทุน (Public – Private Partnership) มาตรการและกลไกการกำกับดูแลเพื่อแก้ไขปัญหาผลกระทบดังกล่าว อีกทั้งยังควรใช้หลักการประเมินความเสี่ยงด้านสิทธิมนุษยชนและการเฝ้าระวังด้านสิทธิมนุษยชนอย่างจริงจังในการจัดทำบริการสาธารณะและสัญญาการร่วมลงทุนนั้นด้วย

               7) ควรระบุหลักประกันการเคารพสิทธิมนุษยชนในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ โดยระบุให้หน่วยงานของรัฐและรัฐวิสาหกิจศึกษาแนวทางในการมีมาตรการที่มีประสิทธิภาพในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุตามที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้มีข้อเสนอแนะในรายงานผลการพิจารณาเพื่อเสนอแนะนโยบายหรือข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย เรื่อง ร่างพระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ ตามรายงานผลการพิจารณา ที่ 206/2559 ลงวันที่ 7 ธันวาคม 2559 เรื่อง ร่างพระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. .... ประกอบด้วย

               8) ควรระบุถึงแผนการบูรณาการและประกันความสอดประสานด้านนโยบายในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนภายในหน่วยงานของรัฐ รวมไปถึงการระบุแนวนโยบายและเชื่อมโยงกับแผนยุทธศาสตร์ฉบับต่างๆ อาทิ แผนสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ แผนการขับเคลื่อนวาระแห่งชาติ : สิทธิมนุษยชนร่วมขับเคลื่อน Thailand 4.0 เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (National agenda : Integrated human rights for mobilizing “Thailand 4.0” policy towards sustainable development) แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ แผนยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี โดยต้องสอดคล้องกับพันธกรณีระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชนที่ประเทศไทยเป็นภาคี รวมถึงการกำกับดูแลภาคธุรกิจให้เคารพสิทธิมนุษยชนตามขอบเขตอำนาจหน้าที่ของหน่วยงานของรัฐ

               9) ควรระบุหลักการสำคัญที่จะประกันว่าการลงนามในสนธิสัญญาด้านการค้าระหว่างประเทศของไทยจะไม่ส่งผลกระทบด้านลบต่อสิทธิมนุษยชน โดยอาจระบุให้รัฐบาลต้องพิจารณาการประเมินผลกระทบด้านสิทธิมนุษยชนที่อาจเกิดขึ้นจากข้อตกลงดังกล่าว รวมถึงควรพิจารณาข้อบทเพื่อความมั่นคงแห่งสัญญา (Stabilization clause) ในข้อตกลงการลงทุนจะไม่ส่งผลกระทบต่อการดำเนินนโยบายของรัฐในการส่งเสริม คุ้มครอง และปรับปรุงการดำเนินการ ให้สอดคล้องกับหลักการธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน โดยอาจพิจารณาแนวทางการเจรจาบนพื้นฐานของสิทธิมนุษยชนด้วย

               10) ควรระบุแผนงานและรายละเอียดในการเพิ่มศักยภาพ ความรู้ การแก้ไขปัญหาความ    ไม่เท่าเทียมกัน รวมถึงอุปสรรคในการเข้าถึงกระบวนการเยียวยาที่มีประสิทธิภาพแก่ผู้ที่ได้รับผลกระทบจากกิจกรรมทางธุรกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง กลุ่มเปราะบาง โดยควรระบุมาตรการที่มีประสิทธิภาพทั้งที่ใช้ได้เป็นการทั่วไปและที่ใช้เฉพาะรายอุตสาหกรรม ในประเด็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนเป็นการเฉพาะ เพื่อเป็นการแก้ไขอุปสรรคที่ขัดขวางการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมที่มีประสิทธิผล ทั้งการขาดข้อมูล ความรู้และการคุ้มครองผู้ที่ถูกละเมิดสิทธิ หรือนักปกป้องสิทธิมนุษยชนจากการถูกคุกคาม ทั้งนี้ มาตรการดังกล่าวควรรวมถึงการสร้างความเข้มแข็งและสร้างความตระหนักในเรื่องของสิทธิมนุษยชนและสิทธิทางกฎหมายของบุคคลหรือชุมชน อีกทั้งควรวิเคราะห์ปัญหาและอุปสรรคในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของบุคคลหรือกลุ่มบุคคลที่อยู่ในกลุ่มเปราะบางหรือบุคคลชายขอบ รวมถึงเร่งรัดการแก้ไขกฎหมายเพื่อป้องกันการใช้สิทธิฟ้องร้องดำเนินคดีโดยไม่สุจริตหรือบิดเบือนข้อเท็จจริงเพื่อกลั่นแกล้งหรือเอาเปรียบหรือฟ้องคดีโดยมุ่งหวังผลอย่างอื่นยิ่งกว่าประโยชน์ที่พึงได้ตามปกติธรรมดา เช่น การยื่นฟ้องศาลในพื้นที่ห่างไกลเพื่อให้จำเลยได้รับความยากลำบากในการเดินทางไปต่อสู้คดี หรือการฟ้องจำเลยในข้อหาที่หนักกว่าความเป็นจริงเพื่อให้จำเลยต้องยอมกระทำหรือไม่กระทำการอันเป็นการมิชอบ โดยเฉพาะการฟ้องเพื่อคุกคามการใช้สิทธิเสรีภาพขั้นพื้นฐานของจำเลยในการป้องกันตนเองหรือปกป้องประโยชน์สาธารณะ หรือการฟ้องโดยผู้เสียหายไม่ยอมมาปรากฏตัว อันเป็นการสร้างความเดือดร้อนแก่ผู้ที่ถูกฟ้องร้องและบุคคลอื่นที่เกี่ยวข้อง เป็นต้น

               11) ควรระบุถึงแผนการ มาตรการ แนวทาง และวิธีการแก้ไขปัญหาช่องว่างทางกฎหมายและกระบวนการทางปกครองที่เป็นอุปสรรคต่อการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม โดยในแผนปฏิบัติการระดับชาติฯ อาจระบุให้มีการศึกษาวิเคราะห์ ระบุและมีมาตรการจัดการช่องว่างทางกฎหมายและกระบวนการพิจารณาคดีที่อาจส่งผลกระทบต่อการเข้าถึงกระบวนการเยียวยาที่มีประสิทธิภาพ ทั้งในกรณีทั่วไปและในกรณีที่เกี่ยวข้องกับประเด็นสิทธิมนุษยชนเฉพาะ หรือที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมใดอุตสาหกรรมหนึ่ง ทั้งนี้ ควรพิจารณาครอบคลุมหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรมทั้งหมดที่เกี่ยวข้อง เช่น ศาลแรงงาน และแผนกคดีสิ่งแวดล้อมในศาลยุติธรรมหรือศาลปกครอง เป็นต้น

               12) ควรระบุถึงกลไกการเยียวยานอกกระบวนการยุติธรรมของรัฐ และกฎหมายว่าด้วยการเยียวยานอกกระบวนการยุติธรรม กลไกการร้องทุกข์นอกกระบวนการยุติธรรมที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสม โดยพิจารณาเพิ่มอำนาจให้แก่หน่วยงานดังกล่าวให้ครอบคลุมและเพียงพอเพื่อแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่อาจเกิดขึ้นจากกิจกรรมทางธุรกิจ เพื่อจะได้ปฏิบัติหน้าที่ในฐานะกลไกการแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมทางธุรกิจได้อย่างสมบูรณ์และมีประสิทธิภาพ

4. สรุปผลการดำเนินการตามข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน กรณีการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน

               4.1 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี มีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0505/14214 ลงวันที่ 16 พฤษภาคม 2561 แจ้งว่า รองนายกรัฐมนตรี (นายวิษณุ เครืองาม) สั่งและปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรี ได้มีคำสั่งมอบหมายให้กระทรวงพาณิชย์เป็นหน่วยงานหลักรับเรื่องนี้ไปพิจารณาร่วมกับกระทรวงการคลัง กระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงคมนาคม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงยุติธรรม กระทรวงอุตสาหกรรม สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน สำนักงานส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อศึกษาแนวทางและความเหมาะสมของข้อเสนอแนะดังกล่าว  

               4.2 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี มีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0505/26777 ลงวันที่ 31 สิงหาคม 2561 แจ้งว่า คณะรัฐมนตรีมีมติเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม 2561 รับทราบสรุปผลการดำเนินการเกี่ยวกับรายงานสรุปผลการพิจารณาข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน กรณีการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (National Action Plan on Business and Human Rights – NAP) ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามที่กระทรวงพาณิชย์ได้มีการประชุมพิจารณาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง สรุปได้ดังนี้

                     1) ที่ประชุมเห็นชอบตามข้อเสนอแนะของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติทั้ง 12 ประเด็น ซึ่งครอบคลุมการจัดทำนโยบายว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน การนำนโยบายไปสู่การปฏิบัติโดยคำนึงถึงปัญหาอุปสรรคและข้อท้าทาย การกำหนดให้รัฐวิสาหกิจเป็นผู้นำในการส่งเสริมการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน รวมถึงแนวทางมาตรการแก้ไขปัญหาช่องว่างทางกฎหมายและกระบวนการทางการปกครองที่เป็นอุปสรรคต่อการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม การมีกลไกเยียวยาและร้องทุกข์นอกกระบวนการยุติธรรมของรัฐที่มีประสิทธิภาพ และเห็นควรส่งข้อเสนอแนะดังกล่าวให้กระทรวงยุติธรรมที่เป็นเจ้าภาพหลักในการจัดทำแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน (NAP) นำไปประกอบการจัดทำแผนดังกล่าวให้มีความชัดเจน และสอดคล้องกับหลักการชี้แนะว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติมากยิ่งขึ้น อันจะนำไปสู่การยกระดับการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของประเทศในระยะยาวต่อไป

                     2) ที่ประชุมได้มีข้อเสนอแนะเพิ่มเติม เช่น การกำหนดคำนิยาม “กลุ่มเปราะบาง”  ให้มีความชัดเจน การกำหนดหน่วยงานที่รับผิดชอบควรพิจารณาหน่วยงานอื่นๆ ที่มีกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนในการประกอบธุรกิจเป็นหน่วยงานที่รับผิดชอบด้วย และการวางแนวทางการติดตามประเมินผลการดำเนินงานอย่างต่อเนื่องเพื่อวัดประสิทธิภาพของแผน

                เรื่องที่ 2 ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะนโยบายการแก้ไขปัญหาการบริหารจัดการทรัพยากรพลังงานของประเทศไทย (รายงานผลการพิจารณา ที่ 171/2559 ลงวันที่ 8 พฤศจิกายน 2559)

1. ความเป็นมา

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ชุดที่ 2 ในคราวประชุมด้านการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ครั้งที่ 34/2557 เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม 2557 ได้มอบหมายให้คณะอนุกรรมการปฏิบัติการยุทธศาสตร์ด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม พิจารณาดำเนินการเชิงยุทธศาสตร์เกี่ยวกับการปฏิรูปพลังงานเพื่อจัดทำข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะเชิงนโยบายการแก้ไขปัญหาการบริหารจัดการทรัพยากร พลังงานของประเทศไทย ประกอบกับการพิจารณาทบทวนการแก้ไขพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 ด้วยเหตุผลว่าประเทศไทยกำลังจะขาดแคลนพลังงาน จำเป็นต้องมีการสำรวจขุดเจาะเพื่อค้นหาและผลิตปิโตรเลียมเพิ่มขึ้น โดยเร่งดำเนินการเปิดสัมปทานปิโตรเลียมรอบใหม่ครั้งที่ 21 ซึ่งเป็นประเด็นที่สมควรมีมาตรการการแก้ไขเพื่อหาทางป้องกันมิให้ปัญหาความขัดแย้งขยายตัวมากขึ้นเพราะอาจจะส่งผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน 

2. การดำเนินการของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยคณะอนุกรรมการด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ได้พิจารณาเอกสารและการรับฟังความคิดเห็นจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องแล้วเห็นว่า รัฐบาลได้ดำเนินนโยบายสาธารณะที่อาจขาดการมีส่วนร่วมของประชาชนเท่าที่ควร อันเป็นภาพสะท้อนให้เห็นถึงระดับสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ซึ่งจะมีผลต่อการกระตุ้นและส่งเสริมความรู้ความเข้าใจในระบอบประชาธิปไตยโดยรวม อีกทั้งไม่สอดคล้องกับหลักการในพันธกรณีระหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ที่ประเทศไทยเป็นภาคี และตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญว่าด้วยสิทธิการมีส่วนร่วมของประชาชน และยังพบว่าความขัดแย้งจากการดำเนินการอันเป็นนโยบายสาธารณะในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติเป็นปัญหาใหญ่ของทุกประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งความขัดแย้งเกี่ยวกับการใช้ทรัพยากรธรรมชาติเป็นประเด็นสำคัญ เนื่องจากประชาชนส่วนใหญ่ของประเทศไทยอาศัยอยู่ในชนบทซึ่งมีวิถีชีวิตที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากรธรรมชาติ แต่ทิศทางการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศเป็นการพัฒนาสร้างความเข้มแข็งให้กับภาคอุตสาหกรรม ความขัดแย้งระหว่างการพัฒนากับสิทธิของประชาชนในพื้นที่จึงมีมากขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งหลักปฏิบัติด้านธุรกิจและสิทธิมนุษยชนขององค์การสหประชาชาติได้กำหนดความรับผิดชอบของรัฐในการคุ้มครองไม่ให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนจากบุคคลภายนอก รวมทั้งที่เป็นบรรษัทการค้า นอกจากนี้ ประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่ได้รับข้อมูลในเรื่องการบริหารจัดการด้านพลังงานของรัฐบาล และรัฐบาลควรพิจารณาระบบการจัดการทรัพยากรให้เกิดประโยชน์ต่อประชาชนให้มากที่สุด ไม่ว่าจะเป็นการใช้ระบบการแบ่งปันผลผลิต ระบบสัมปทาน หรือระบบอื่น ซึ่งจากการศึกษาวิจัยพบว่าพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 ได้ใช้บังคับมาเป็นระยะเวลานาน และมีบทบัญญัติบางประการที่ไม่เหมาะสม ทั้งในส่วนของระบบการบริหารจัดการทรัพยากรปิโตรเลียมที่มีอยู่อย่างจำกัด รวมถึงบทบัญญัติเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของประชาชน ในการจัดการด้านสิ่งแวดล้อมและการดูแลผลกระทบที่เกิดขึ้นกับประชาชนที่ชัดเจน โดยกระบวนการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายฉบับนี้ ควรตระหนักถึงสิทธิการมีส่วนร่วมและสิทธิในการรับรู้ข้อมูลข่าวสารและเร่งสร้างความเข้าใจที่ตรงกันแก่ทุกฝ่ายด้วยการนำเสนอข้อมูลข้อเท็จจริงอย่างรอบด้าน รวมถึงเปิดเผยข้อดีข้อเสียของระบบสัมปทานปิโตรเลียม ระบบแบ่งปันผลผลิตปิโตรเลียมและระบบอื่นๆ เช่น รับจ้างการผลิต เพื่อให้ประชาชนรับทราบอย่างทั่วถึงเพื่อความเข้าใจที่ตรงกันและควรเปิดพื้นที่สาธารณะให้แก่ภาคประชาชนมากขึ้นในการแสดงความคิดเห็น เพื่อเป็นทางออกของปัญหาด้านพลังงานที่เป็นข้อตกลงร่วมกันของทุกภาคส่วนอย่างยั่งยืน

3. ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะนโยบาย

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงมีข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะนโยบายต่อคณะรัฐมนตรี ตามมาตรา 15 (3) แห่งพระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ดังนี้ 

               3.1 ข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย

               (1) คณะรัฐมนตรีควรปรับปรุงแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 โดยแก้ไขบทบัญญัติบางประการที่ไม่เหมาะสม ในส่วนของระบบการบริหารจัดการทรัพยากรปิโตรเลียมที่มีอยู่อย่างจำกัด รวมถึงบทบัญญัติเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของประชาชน ในการจัดการด้านสิ่งแวดล้อมและการดูแลผลกระทบที่เกิดขึ้นกับประชาชนที่ชัดเจน และควรตระหนักถึงสิทธิการมีส่วนร่วมและสิทธิในการรับรู้ข้อมูลข่าวสารและเร่งสร้างความเข้าใจที่ตรงกันแก่ทุกฝ่ายด้วยการนำเสนอข้อมูลข้อเท็จจริงอย่างรอบด้าน อีกทั้งเปิดพื้นที่สาธารณะให้แก่ภาคประชาชนในการแสดงความคิดเห็น เพื่อเป็นแนวทางการหาทางออกของปัญหาด้านพลังงานที่เป็นข้อตกลงร่วมกันของทุกภาคส่วนอย่างยั่งยืน

               (2) หากข้อเสนอในข้อ (1) ไม่สามารถดำเนินการได้ ควรพิจารณาถอนร่างพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. .... ที่อยู่ระหว่างการพิจารณาของสภานิติบัญญัติแห่งชาติในขณะนั้น เพื่อนำกลับมาทบทวนใหม่

                3.2 ข้อเสนอแนะนโยบาย

               (1) คณะรัฐมนตรีควรพิจารณานำหลักปฏิบัติของโครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ (United Nations Environment Programme: UNEP) คือ หลัก Guidelines for the Development of National Legislation on Access to Information, Public Participation and Access to Justice in Environmental Matters มาใช้ในการกำกับดูแลภาคธุรกิจที่ได้รับสัมปทานจัดการพลังงานปิโตรเลียม ซึ่งการสำรวจขุดเจาะพลังงานปิโตรเลียมมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและความเป็นอยู่ของชุมชน และควรพิจารณาให้ประเทศไทยเข้าไปเป็นภาคีของอนุสัญญาว่าด้วยการเข้าถึงข้อมูล การมีส่วนร่วมสาธารณะในการตัดสินใจและการเข้าถึงความยุติธรรมในเรื่องสิ่งแวดล้อม (The Convention on Access to Information, Public Participation in Decision–Making and Access to Justice in Environmental Matters 1998) หรือ Aarhus Convention ซึ่งอนุสัญญานี้จะว่าด้วยเรื่องสิทธิที่เกี่ยวกับการจัดการโครงการของรัฐที่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม 3 ประเด็น คือ 1) การเข้าถึงข้อมูล 2) การมีส่วนร่วมของประชาชนในการตัดสินใจ และ 3) การเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม ซึ่งขณะนี้มี 47 ประเทศ ที่เข้าเป็นภาคีแล้ว หากประเทศไทยให้สัตยาบันหรือภาคยานุวัติอนุสัญญาฉบับนี้แล้วจะเป็นประโยชน์ต่อประชาชนอย่างยิ่ง เพราะอนุสัญญานี้จะวางกรอบว่า รัฐจะต้องตรากฎหมายภายในให้สอดคล้องกับอนุสัญญา ซึ่งจะเป็นการแก้ไขปัญหาโครงการต่างๆ ของรัฐที่อาจมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในอนาคต เช่น โครงการสัมปทานปิโตรเลียมของรัฐที่ประชาชนอ้างว่ายังขาดธรรมาภิบาล และขาดการเข้าถึงข้อมูล รวมทั้งโครงการสร้างโรงไฟฟ้า

               (2) คณะรัฐมนตรีควรนำหลักการของข้อตกลงโลก (Un Global Compact: UNGC) และหลักการชี้แนะของสหประชาชาติว่าด้วยธุรกิจและสิทธิมนุษยชน (United Nation Guiding Principles on Business and Human Rights: UNGP) มาใช้กับภาคธุรกิจและสมควรเร่งให้มีการจัดทำแผนปฏิบัติการชาติว่าด้วยธุรกิจและสิทธิมนุษยชน (National Action Plan for the Business and Human Rights: NAP) เพื่อการปกป้องคุ้มครองและป้องกันการละเมิดสิทธิมนุษยชน

               (3) คณะรัฐมนตรีควรกำหนดนโยบายให้สอดคล้องกับหลักการซึ่งประเทศไทยได้ให้การรับรองเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนแห่งสหประชาชาติ (UN Sustainable Development Goals ; SDGs) ในที่ประชุมสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ (UN General Assembly) ซึ่งมี 17 เป้าหมาย โดยเป้าหมายที่ 7 เป็นเรื่องเฉพาะด้านพลังงาน ซึ่งกำหนดว่ารัฐบาลต้อง “สร้างหลักประกันให้ทุกคนสามารถเข้าถึงพลังงานสะอาดในราคาที่ย่อมเยาและยั่งยืน”

               (4) คณะรัฐมนตรีควรพิจารณาจัดให้มีศูนย์ข้อมูลกลางด้านพลังงานแห่งชาติ (Thai Energy Information Hub) เพื่อส่งเสริมการเข้าถึง รับรู้ และเข้าใจในบทบาทความสำคัญและประเด็นปัญหาพลังงานของชาติอย่างครบถ้วนถูกต้อง โดยเน้นการมีส่วนร่วมของประชาชน ผู้ประกอบการด้านพลังงาน นักวิจัย นักวิชาการ ผู้กำหนดนโยบายด้านพลังงาน สื่อมวลชน เพื่อทำหน้าที่เป็นหน่วยงานกลางด้านข้อมูลพลังงานที่จะเก็บรวบรวม วิเคราะห์อย่างเป็นระบบ มีมาตรฐานอย่างเป็นสากล และมีความเป็นอิสระในการเผยแพร่ข้อมูล เพื่อตอบสนองความต้องการของทุกภาคส่วนที่ต้องการใช้ข้อมูลพลังงาน ซึ่งจะเป็นกลไกสำคัญในการสื่อสารด้านพลังงานที่ทันต่อสถานการณ์ สร้างความเข้าใจด้านพลังงานที่ถูกต้องให้กับประชาชนได้เข้าถึงข้อมูลได้ง่ายและเท่าเทียมกัน

4. สรุปผลการดำเนินการตามข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะนโยบายของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               4.1 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีมีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0506/48133 ลงวันที่ 27 ธันวาคม 2559 แจ้งว่า รองนายกรัฐมนตรี (นายวิษณุ เครืองาม) สั่งและปฏิบัติราชการแทนนายกรัฐมนตรี ได้มีคำสั่งมอบหมายให้กระทรวงพลังงานเป็นหน่วยงานหลักรับข้อเสนอในการปรับปรุงกฎหมายและข้อเสนอแนะนโยบายการแก้ไขปัญหาการบริหารจัดการทรัพยากรพลังงานของประเทศไทยของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติไปพิจารณาร่วมกับกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงยุติธรรม กระทรวงมหาดไทย สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อศึกษาแนวทางและความเหมาะสมของข้อเสนอแนะดังกล่าว และสรุปผลการพิจารณาหรือผลการดำเนินการเกี่ยวกับเรื่องดังกล่าวในภาพรวม ภายใน 30 วันที่ได้รับแจ้งคำสั่งเพื่อนำเสนอคณะรัฐมนตรีต่อไป

               4.2 สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรีมีหนังสือด่วนที่สุด ที่ นร 0505/19110 ลงวันที่ 6 มิถุนายน 2560 แจ้งว่าคณะรัฐมนตรีมีมติเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน 2560 รับทราบสรุปผลการพิจารณาดำเนินการตามที่กระทรวงพลังงานได้นำเสนอ สรุปสาระสำคัญได้ ดังนี้ 

               (1) ข้อคิดเห็นของกระทรวงยุติธรรม

               กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับปิโตรเลียมเป็นกฎหมายที่มีความสำคัญและจำเป็นต้องได้รับการพิจารณาอย่างรอบด้านเพื่อให้ทุกฝ่ายได้รับความเป็นธรรม จึงมีข้อเสนอให้กระทรวงพลังงานรับประเด็นข้อเสนอแนะของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติไปพิจารณาปรับปรุงแก้ไขร่างกฎหมายที่เกี่ยวข้อง

               (2) ข้อคิดเห็นของกระทรวงพลังงาน

                     (2.1) ข้อเสนอที่ให้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของประชาชนในการจัดการด้านสิ่งแวดล้อม และการดูแลผลกระทบที่เกิดขึ้นกับประชาชนที่ชัดเจนในกระบวนการแก้ไขกฎหมายฉบับนี้ ปัจจุบันได้มีการดำเนินการอยู่แล้ว โดยในการประกอบกิจการสำรวจและผลิตปิโตรเลียม นอกจากผู้รับสัมปทานจะต้องดำเนินการภายใต้กฎหมายด้านปิโตรเลียมแล้ว ยังต้องดำเนินการตามกฎหมายอื่นที่เกี่ยวข้องด้วย โดยในขั้นตอนก่อนการเริ่มดำเนินการสำรวจและผลิตปิโตรเลียม ต้องจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนในเขตพื้นที่ รวมทั้งต้องมีการยื่นรายงานการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อม (EIA) ต่อคณะกรรมการผู้ชำนาญการ (คชก.) ก่อน

                     (2.2) ข้อเสนอที่ให้ตระหนักถึงการมีส่วนร่วมและสิทธิในการรับรู้ข้อมูลข่าวสาร และเร่งสร้างความเข้าใจที่ตรงกันแก่ทุกฝ่าย ปัจจุบันกระทรวงพลังงานมีการเผยแพร่ข้อมูลโครงการด้านพลังงานสู่สาธารณชน ทั้งในทางสื่อดิจิตอลและสื่อสิ่งพิมพ์ อีกทั้งมีการจัดทำโครงการเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจด้านปิโตรเลียมให้กับนักศึกษาและองค์กรเอกชนอย่างทั่วถึง

                     (2.3) ข้อเสนอที่ให้เปิดเผยข้อดีข้อเสียของระบบสัมปทานปิโตรเลียมเพื่อให้ประชาชนทราบ และเปิดพื้นที่สาธารณะให้แก่ภาคประชาชนในการแสดงความคิดเห็น ปัจจุบันระบบการบริหารจัดการทรัพยากรปิโตรเลียม มี 3 ระบบ คือ ระบบสัมปทาน ระบบสัญญาแบ่งปันผลผลิต และระบบสัญญาจ้าง ซึ่งหลักการคือจะเลือกใช้ระบบที่มีความเหมาะสมตามศักยภาพของแต่ละประเทศ ส่วนการรับฟังความคิดเห็นนั้น กระทรวงพลังงานได้เปิดพื้นที่สาธารณะให้ประชาชนใช้ในการแสดงความคิดเห็นมาแล้วหลายครั้ง 

               ดังนั้น กระบวนการจัดทำโครงการด้านปิโตรเลียมของประเทศไทย กฎหมายปิโตรเลียมที่บังคับใช้ในปัจจุบันมีการดำเนินการตามที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเสนอแล้ว จึงไม่มีความจำเป็นที่จะต้องถอนร่างพระราชบัญญัติปิโตรเลียม (ฉบับที่ ..) พ.ศ. .... ออกจากการพิจารณาของสภา  นิติบัญญัติแห่งชาติ และเห็นควรดำเนินการเสนอกฎหมายฉบับดังกล่าวเพื่อพิจารณาตามขั้นตอนต่อไป

               (3) ข้อคิดเห็นของกระทรวงการต่างประเทศ

                     (3.1) เห็นชอบกับข้อเสนอที่ให้นำหลักปฏิบัติของโครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติมาใช้ในการกำกับดูแลภาคธุรกิจที่ได้รับสัมปทานจัดการพลังงานปิโตรเลียม เนื่องจากหลักปฏิบัติดังกล่าวเป็นแนวทางดำเนินการโดยสมัครใจ มีวัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างแนวการดำเนินการในระดับประเทศอย่างมีประสิทธิภาพในเรื่องการเข้าถึงข้อมูลและการมีส่วนร่วมของสาธารณชน หากนำมาใช้เป็นหลักปฏิบัติ จะแสดงให้เห็นความตั้งใจของภาครัฐในการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชน โดยต้องปรับใช้ให้เหมาะสมกับบริบทภายในของไทย

                     (3.2) เห็นชอบกับข้อเสนอที่ให้นำหลักการของข้อตกลงโลก UNGC และ UNGP มาใช้กับภาคธุรกิจ นอกจากนี้ เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2559 ไทยได้ตอบรับข้อเสนอแนะที่จะจัดให้มีแผนปฏิบัติการระดับชาติว่าด้วยธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนที่สอดคล้องกับ UNGP โดยกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรมอยู่ระหว่างการจัดทำการศึกษาเพื่อผลักดันแผนปฏิบัติการดังกล่าว

                     (3.3) กระทรวงการต่างประเทศได้ดำเนินการแจ้งข้อมูลกรณีการนำเสนอรายงานการปฏิบัติตามพันธกรณี ICESCR เมื่อเดือนมิถุนายน 2558 ณ นครเจนีวา ซึ่งได้ชี้แจงขั้นตอนการดำเนินการ นโยบาย และการบังคับใช้กฎหมายของไทยในกรณีโครงการพัฒนาขนาดใหญ่

                     (3.4) ประเทศไทยมีการกำหนดนโยบายให้สอดคล้องกับหลักการ UN Sustainable Development Goals ; SDGs โดยรัฐบาลได้แต่งตั้งคณะกรรมการพัฒนาที่ยั่งยืน (กพย.) โดยมีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน เพื่อเชื่อมโยงยุทธศาสตร์ชาติและแผนพัฒนาประเทศกับการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน

                     (3.5) สนับสนุนการจัดตั้งศูนย์ข้อมูลกลางด้านพลังงานแห่งชาติ เพื่อส่งเสริมการเข้าถึงข้อมูลของสาธารณชน

               (4) ข้อคิดเห็นของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

               เห็นชอบตามข้อเสนอของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติในการปรับปรุงแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ปิโตรเลียม พ.ศ. 2514 และปัจจุบันประเทศไทยมีทิศทางการพัฒนาตามแนวทางเศรษฐกิจสีเขียว โดยถือเป็นหนึ่งในการดำเนินงานเพื่อบรรลุตามเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนที่บูรณาการร่วม 3 มิติ คือ เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม

               (5) ข้อคิดเห็นของกระทรวงมหาดไทย

               เห็นชอบกับข้อเสนอของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเพราะเป็นประโยชน์ต่อการบริหารจัดการทรัพยากรพลังงานของไทย และควรมีศูนย์ข้อมูลกลางด้านพลังงานชาติ เพื่อตอบสนองความต้องการของทุกภาคส่วนที่ต้องการใช้ข้อมูลด้านพลังงาน

               (6) ข้อคิดเห็นของสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา

               ขณะนี้ร่างพระราชบัญญัติปิโตรเลียม พ.ศ. .... และร่างพระราชบัญญัติภาษีเงินได้ปิโตรเลียม พ.ศ. .... ซึ่งได้เพิ่มระบบการบริหารจัดการปิโตรเลียมในรูปแบบสัญญาแบ่งปันผลผลิตและสัญญาจ้างบริการได้ผ่านความเห็นชอบของสภานิติบัญญัติแห่งชาติเพื่อประกาศใช้เป็นกฎหมายแล้วจึงเห็นควรให้กระทรวงพลังงานนำข้อเสนอแนะของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติไปประกอบการพิจารณาปรับปรุงกฎหมายในโอกาสต่อไป และเห็นควรให้คณะรัฐมนตรีพิจารณาให้มีการดำเนินการตามข้อเสนอแนะนโยบายของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               เรื่องที่ 3 งานสิทธิมนุษยชนศึกษา

1. ความเป็นมา

                การสร้างเสริมทุกภาคส่วนของสังคมให้ตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชน เป็นหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงได้มอบหมายให้คณะอนุกรรมการด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชนทำหน้าที่เป็นกลไกในการขับเคลื่อนงาน โดยมีภารกิจสำคัญในการพัฒนางานส่งเสริมสิทธิมนุษยชนและจัดให้มีแผนในการส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนที่ครอบคลุมเนื้อหา กลุ่มเป้าหมาย และกระบวนการที่หลากหลายเหมาะสม ตลอดจนการดำเนินการพัฒนาหลักสูตรการเรียน การสอน ตลอดจนการฝึกอบรมด้านสิทธิมนุษยชน การศึกษา การสำรวจ การวิจัย และการประเมินผล และการพัฒนาเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนศึกษา การส่งเสริมและเสริมสร้างเครือข่ายสิทธิมนุษยชนศึกษา การส่งเสริมและเสริมสร้างกิจกรรมเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนศึกษาและดำเนินการส่งเสริมการศึกษา และการเผยแพร่ความรู้ด้านสิทธิมนุษยชนศึกษาเพื่อส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชน ให้ความรู้ความเข้าใจและสร้างเสริมทุกภาคส่วนของสังคมให้ตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชน ซึ่งต่อมาคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ให้ความเห็นชอบแผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชนตามยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2565 ในการพัฒนาหลักสูตรการเรียน การสอนและการฝึกอบรมด้านสิทธิมนุษยชนที่ครอบคลุมเนื้อหา กลุ่มเป้าหมาย และมีกระบวนการที่หลากหลายเหมาะสม ตลอดจนสอดคล้องกับมาตรฐานด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ กฎหมายภายในประเทศที่เกี่ยวข้อง และเป็นไปตามยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2565 โดยหลังจากพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มีผลใช้บังคับ เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2560 มีผลให้คณะอนุกรรมการชุดดังกล่าวต้องสิ้นสุดการปฏิบัติหน้าที่ลง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงได้แต่งตั้งคณะทำงานด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชนดำเนินการต่อไป โดยร่วมกับผู้ทรงคุณวุฒิด้านสิทธิมนุษยชนศึกษา ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้แทนสถาบันการศึกษาในระดับอุดมศึกษา และผู้แทนหน่วยงานในทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ในการจัดทำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษารายวิชาพื้นฐานที่ครอบคลุมกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย หลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษารายวิชาเฉพาะในกระบวนการยุติธรรม รวมทั้งการจัดทำบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมด้านสิทธิมนุษยชนกับกลุ่มเป้าหมายในสถาบันอุดมศึกษา หน่วยงานรัฐและองค์กรมหาชนที่เกี่ยวข้อง การจัดทำเอกสารแนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนรู้เรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับครูและคณาจารย์เพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียน

2. ผลการดำเนินงานของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               2.1 แผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชนตามยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ  พ.ศ. 2560 – 2565 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดประชุมเพื่อรับฟังข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะร่วมกับผู้ชำนาญการประจำคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและผู้ทรงคุณวุฒิที่มีความเชี่ยวชาญหลากหลาย ได้แก่ ด้านสิทธิมนุษยชนศึกษา การสื่อสารสาธารณะ ด้านสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม และด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชน ซึ่งได้ร่วมกันพิจารณาข้อมูลด้านการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนและสิทธิมนุษยชนศึกษาที่เกี่ยวข้อง เช่น กฎหมายและมาตรฐานด้านสิทธิมนุษยชน ทั้งภายในประเทศและต่างประเทศ การประมวลสถานการณ์ และผลการปฏิบัติงานด้านการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนและสิทธิมนุษยชนศึกษาที่ผ่านมา และข้อสังเกตจากหน่วยงานด้านการส่งเสริมสิทธิมนุษยชน รวมทั้งข้อเสนอแนะจากงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งจัดสัมมนาเชิงปฏิบัติการเพื่อรับฟังข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะในการจัดทำแผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชน โดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้ให้ความเห็นชอบแผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชน ตามยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2562 ซึ่งประกอบด้วย 8 กลยุทธ์ ได้แก่

                     กลยุทธ์ที่ 1 ให้มีหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาในกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย (การสร้างความรู้ความเข้าใจ)

                     กลยุทธ์ที่ 2 พัฒนาเครื่องมือเพื่อส่งเสริมความรู้ความเข้าใจด้านสิทธิมนุษยชนและสร้างแหล่งเรียนรู้ (การสร้างความตระหนัก)

                     กลยุทธ์ที่ 3 กระตุ้นและสร้างบุคคลต้นแบบด้านสิทธิมนุษยชน (Human Rights IDOL) (การสร้างความตระหนัก)

                     กลยุทธ์ที่ 4 การสื่อสารสาธารณะเพื่อสร้างวัฒนธรรมสิทธิมนุษยชน (การสื่อสารสาธารณะ)

                     กลยุทธ์ที่ 5 ติดตาม วิเคราะห์ ให้ข้อเสนอแนะและเข้าไปมีส่วนร่วมในแผนยุทธศาสตร์  แผนปฏิบัติการ หรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนของหน่วยงานต่าง ๆ และจัดทำแผนความร่วมมือกับหน่วยงานต่าง ๆ (การสร้างความรู้ความเข้าใจ)

                     กลยุทธ์ที่ 6 ขยายประเด็นสิทธิมนุษยชนจากวาระโลกเพื่อสร้างความรับรู้และผลักดันให้เกิดการดำเนินการให้สอดคล้องตามวาระโลก (การสื่อสารสาธารณะ)

                     กลยุทธ์ที่ 7 จัดให้มีศูนย์กลางการบูรณาการและการเรียนรู้ด้านสิทธิมนุษยชนศึกษา (Human Rights Education & Learning Hub) (การสร้างความรู้ความเข้าใจ)

                     กลยุทธ์ที่ 8 สร้างดัชนี Thailand Human Rights Index: Thailand HRI ในรัฐกิจ ธุรกิจ และประชากิจ (การสร้างความตระหนัก)

               2.2 การจัดทำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาในกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย

               คณะทำงานด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชนได้เร่งดำเนินการตามแผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชนในกลยุทธ์ที่ 1 ให้มีหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาในกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย (การสร้างความรู้ความเข้าใจ) โดยได้ดำเนินการอย่างมีส่วนร่วมกับผู้ทรงคุณวุฒิด้านสิทธิมนุษยชนศึกษา ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้แทนสถาบันการศึกษาในระดับอุดมศึกษา และผู้แทนหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อจัดทำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาในกลุ่มเป้าหมายต่างๆ โดยเล็งเห็นความสำคัญและความจำเป็นของหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาที่ควรต้องเร่งเผยแพร่ให้เกิดการเรียนรู้อย่างถูกต้อง คำนึงถึงการมีส่วนร่วม ตลอดจนบริบทและวิธีการที่หลากหลายและเหมาะสม เพื่อมุ่งหวังให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ด้านสิทธิมนุษยชนศึกษาอย่างเป็นระบบและครอบคลุม โดยมุ่งให้ผู้เรียนเกิดความรู้ด้านสิทธิมนุษยชน (Knowledge หรือ K) เกิดทักษะด้านสิทธิมนุษยชน (Skill หรือ S) และทัศนคติด้านสิทธิมนุษยชน (Attitude หรือ A) ที่จะช่วยส่งเสริมสิทธิมนุษยชนให้ครอบคลุมแก่กลุ่มเป้าหมายทุกภาคส่วนในสังคม และเป็นรากฐานในการสร้างวัฒนธรรมการเคารพสิทธิมนุษยชนให้เกิดแก่พลเมืองได้อย่างมั่นคง ยั่งยืน นำมาซึ่งความผาสุกของสังคมและประเทศชาติ ทั้งนี้ ได้ดำเนินการจัดทำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาในกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย จำนวน 3 หลักสูตร ได้แก่

                     2.2.1 หลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษารายวิชาพื้นฐาน 

                     มีกลุ่มเป้าหมายครอบคลุม ภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน สถาบันการศึกษา สื่อมวลชน รวมทั้งกลุ่มเปราะบางที่เสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน ประกอบด้วย 5 รายวิชา ได้แก่

                     (1) วิชาพัฒนาการและความรู้พื้นฐานด้านสิทธิมนุษยชน  

                     (2) วิชากฎหมาย พันธกรณี มาตรฐานและกลไกระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชน

                     (3) วิชากฎหมายภายในประเทศและกลไกการบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

                     (4) วิชาการประยุกต์ใช้แนวทางฐานสิทธิมนุษยชน (Human Rights – based approach)

                     (5) วิชาทัศนคติและค่านิยมด้านสิทธิมนุษยชน

                     2.2.2 หลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษารายวิชาเฉพาะในกระบวนการยุติธรรม

                     กลุ่มเป้าหมายเป็นบุคลากรในกระบวนการยุติธรรม ได้แก่ ผู้พิพากษา อัยการ ทหาร ตำรวจ เจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ ทนายความ ตลอดจนนักเรียนทหาร นักเรียนตำรวจ และผู้ปฏิบัติงานในหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทุกหน่วย ประกอบด้วย 5 รายวิชา ได้แก่

                     (1)  สถานการณ์สิทธิมนุษยชน

                     (2)  สิทธิในกระบวนการยุติธรรมเฉพาะทาง

                     (3)  ทักษะการปฏิบัติงานด้านสิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรมเฉพาะทาง

                     (4)  วิเคราะห์และสัมมนาปัญหาพิเศษและกรณีศึกษาในเรื่องการละเมิดสิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรมเฉพาะทาง

                     (5) เทคนิคการเป็นวิทยากรกระบวนการด้านสิทธิมนุษยชน

                     2.2.3 หลักสูตรสิทธิมนุษยชนสำหรับนักบริหารระดับสูง (Human Rights Executive Program)

                     มีเป้าหมายเพื่อให้นักบริหารระดับสูงทุกภาคส่วนมีความรู้ความเข้าใจในหลักการสิทธิมนุษยชน เกิดความตระหนักในการเคารพสิทธิมนุษยชน เกิดทักษะและความสามารถในการนำความรู้ด้านสิทธิมนุษยชนไปขับเคลื่อนนโยบายและยุทธศาสตร์ขององค์กร ตลอดจนสร้างแนวปฏิบัติเพื่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมให้เกิดการเคารพสิทธิมนุษยชนแก่บุคลากรในองค์กร รวมทั้งผู้มีส่วนได้เสียในสังคม และเกิดเครือข่ายด้านสิทธิมนุษยชนสำหรับนักบริหารระดับสูงในทุกภาคส่วน อันจะเป็นผลดีในการสร้างวัฒนธรรมการเคารพสิทธิมนุษยชน โดยได้ร่วมมือกับสถาบันพระปกเกล้าซึ่งเป็นสถาบันวิชาการที่อยู่ในกำกับของประธานรัฐสภา ดำเนินการจัดทำหลักสูตรสิทธิมนุษยชนสำหรับนักบริหารระดับสูง เพื่อเผยแพร่ความรู้ด้านการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่ผสมผสานกับองค์ความรู้ด้านสิทธิมนุษยชน โดยเปิดหลักสูตรในวันที่ 27 มีนาคม 2562

                     2.2.4 หลักสูตรธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนสำหรับรัฐวิสาหกิจ

                     กลุ่มเป้าหมายคือผู้แทนหน่วยงานรัฐวิสาหกิจในประเทศไทย เพื่อส่งเสริมให้รัฐวิสาหกิจเห็นประโยชน์ ตระหนักถึงความสำคัญ และเป็นต้นแบบในการดำเนินธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน สามารถนำหลักการชี้แนะเรื่องสิทธิมนุษยชนสำหรับธุรกิจ ตามกรอบงานองค์การสหประชาชาติในการคุ้มครอง เคารพ และเยียวยา (UNGP) ทั้งการจัดทำแนวนโยบายด้านสิทธิมนุษยชน การตรวจสอบสิทธิมนุษยชนอย่างรอบด้าน (Human Rights Due Diligence) และหลักการเยียวยาในการทำธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนหากเกิดผลกระทบต่อผู้มีส่วนได้เสียไปดำเนินการให้เกิดผลในทางปฏิบัติ รวมทั้งเกิดการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ แนวทางและองค์ความรู้ที่เกี่ยวข้องการทำงานด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนในภาครัฐวิสาหกิจอันจะนำไปสู่การสร้างเครือข่ายรัฐวิสาหกิจต้นแบบของประเทศไทยในการทำธุรกิจที่เคารพสิทธิมนุษยชน ซึ่งสามารถติดตามและประเมินผล ตลอดจนเกิดการพัฒนาแนวทางการทำงานด้านธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนร่วมกันอย่างเป็นระบบต่อไป ทั้งนี้ ได้ร่วมมือกับสถาบันระหว่างประเทศเพี่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) ITD และสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่ได้จัดทำบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างกัน โดยดำเนินการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการหลักสูตรธุรกิจกับสิทธิมนุษยชนสำหรับรัฐวิสาหกิจ เมื่อวันที่ 6 – 7 ธันวาคม 2561 ณ ห้องจามจุรี บอลรูม เอ บี โรงแรมปทุมวัน ปริ๊นเซส กรุงเทพมหานคร โดยมีผู้แทนจากหน่วยงานรัฐวิสาหกิจจำนวน 31 หน่วยงาน รวมทั้งสิ้น 56 คน เข้ารับการฝึกอบรมในหลักสูตรดังกล่าว

               2.3 การจัดทำบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนกับกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย

               เพื่อให้การดำเนินการตามแผนส่งเสริมสิทธิมนุษยชน ตามยุทธศาสตร์คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2565 กลยุทธ์ที่ 5 มีความต่อเนื่องและเป็นรูปธรรม คณะทำงานด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชนจึงได้ลงนามในบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมด้านสิทธิมนุษยชน ระหว่างสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จำนวน 2 ครั้ง ดังนี้

               1) การลงนามบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ กับสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ มหาวิทยาลัยหอการค้าไทย คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และคณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในวันที่ 13 กรกฎาคม 2561 ณ ห้องเสวนา ชั้น 6 สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               2) การลงนามบันทึกความร่วมมือการส่งเสริมสิทธิมนุษยชนระหว่างสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ กับสำนักงานอัยการสงสุด กระทรวงศึกษาธิการ กรมสอบสวนคดีพิเศษ กรมราชทัณฑ์ สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) มหาวิทยาลัยรามคำแหง คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ และสถาบันสิทธิมนุษยชนและสันติศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล ในวันที่ 10 กันยายน 2561 ณ ห้องออดิทอเรียม (ชั้น 2 อาคารทรงกลม) โรงแรมเซ็นทรา บายเซ็นทารา ศูนย์ราชการและคอนเวนชันเซ็นเตอร์ แจ้งวัฒนะ กรุงเทพฯ

               2.4 การจัดทำเอกสารแนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่องสิทธิมนุษยชน สำหรับครูและคณาจารย์เพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียน

               จากการลงนามในบันทึกความร่วมมือระหว่างสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติกับกระทรวงศึกษาธิการ ตามข้อ 2.3 คณะทำงานด้านส่งเสริมการเคารพสิทธิมนุษยชน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ได้จัดการสัมมนาวิชาการเรื่อง “การเผยแพร่และการขับเคลื่อนสิทธิมนุษยชนศึกษา (Human Rights Education) ในสังคมไทย” ในวันที่ 13 มกราคม 2563 ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อประชาสัมพันธ์และส่งมอบ “หลักสูตรสิทธิมนุษยชนศึกษาสำหรับกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย” และ “คู่มือการจัดการเรียนรู้สิทธิมนุษยชนศึกษาสำหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน” ให้แก่หน่วยงานภาครัฐ ภาคธุรกิจ ภาคการศึกษา และภาคประชาสังคม โดยมีนายวิษณุ เครืองาม รองนายกรัฐมนตรี เป็นประธานเปิด การสัมมนา ณ โรงแรมเซ็นทรา บายเซ็นทารา ศูนย์ราชการและคอนเวนชันเซ็นเตอร์ แจ้งวัฒนะ สำหรับครูและคณาจารย์เพื่อใช้เป็นแนวทางในการจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียน โดยได้ร่วมมือกับครู อาจารย์ และบุคลากรด้านการศึกษาจากกระทรวงศึกษาธิการ จำนวน 23 คน จาก 17 สถาบันการศึกษา เพื่อเสริมสร้างและพัฒนากระบวนการเรียนรู้และความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนในสถาบันการศึกษา ใน 5 ช่วงชั้น ได้แก่ ระดับอนุบาล ประถมศึกษาตอนต้นและตอนปลาย มัธยมศึกษาตอนต้นและตอนปลาย ทั้งนี้ จะได้ร่วมกันพัฒนาวิทยากรแกนนำด้านสิทธิมนุษยชนศึกษา และสนับสนุนการสร้างเครือข่ายพัฒนาครูและคณาจารย์แกนนำในระดับภูมิภาค เพื่อให้สามารถเป็นหน่วยงานการพัฒนาครูและคณาจารย์สำหรับดำเนินการประชุมและส่งเสริมการนำเอกสารแนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนรู้สิทธิมนุษยชนศึกษาไปประยุกต์ใช้ในระดับสถานศึกษาและระดับชั้นเรียน และร่วมดำเนินการติดตามหนุนเสริมครูและคณาจารย์ ในการนำความรู้และประสบการณ์ไปประยุกต์ใช้ในสถานศึกษา รวบรวมข้อมูลมานำเสนอแนวทางการปฏิบัติและเป็นแบบอย่างที่ดีได้ ตลอดจนเป็นข้อมูลในการวางแผนขับเคลื่อนและพัฒนาคุณภาพการเรียนรู้ด้านสิทธิมนุษยชนศึกษาต่อไป

2. งานด้านสิทธิผู้สูงอายุ ผู้พิการและการสาธารณสุข

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้แต่งตั้งคณะอนุกรรมการด้านสิทธิผู้สูงอายุ ผู้พิการ และการสาธารณสุข ได้กำหนดแผนที่จะจัดทำข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนใน 2 เรื่อง คือ ข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของผู้สูงอายุ และข้อเสนอแนะเรื่องการเข้าถึงระบบขนส่งสาธารณะของคนพิการ การจัดทำข้อเสนอแนะดังกล่าวเป็นไปตามหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติที่กำหนดในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 247 (3) และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 มาตรา 26 (3) รวมทั้งเป็นการดำเนินงานที่สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2565 ที่ให้ความสำคัญกับภารกิจในการให้ข้อเสนอแนะนโยบายและการปรับปรุงกฎหมาย โดยได้กำหนดให้ผู้สูงอายุเป็นหนึ่งในประเด็นสำคัญที่จะดำเนินงานตามยุทธศาสตร์ดังกล่าวสำหรับการจัดทำข้อเสนอแนะเรื่องการเข้าถึงระบบขนส่งสาธารณะของคนพิการ สืบเนื่องจากปัญหาที่คนพิการประสบในการเดินทางซึ่งเป็นอุปสรรคต่อการดำเนินชีวิตของคนพิการและในการเข้าถึงสิทธิด้านอื่นๆ เช่น สิทธิในการทำงาน ในการศึกษา และในการได้รับบริการด้านสุขภาพ เป็นต้น

               ในการดำเนินงานดังกล่าว ได้มีการจัดตั้งคณะทำงานจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้สูงอายุและคนพิการ เพื่อทำหน้าที่รวบรวม ศึกษาข้อเท็จจริง วิเคราะห์ข้อมูลและข้อกฎหมายที่เกี่ยวข้อง และจัดทำข้อเสนอแนะในเรื่องสิทธิผู้สูงอายุและคนพิการ ซึ่งมีการดำเนินการสรุปได้ ดังนี้

               2.1 การจัดทำข้อเสนอแนะเพื่อคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิของผู้สูงอายุ ตามแนวทางการ   ไต่สวนสาธารณะ (Public Inquiry)       

               ในการจัดทำข้อเสนอแนะเรื่องสิทธิของผู้สูงอายุ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ  ได้ใช้แนวทางการไต่สวนสาธารณะ (Public Inquiry) ซึ่งเป็นกระบวนการตรวจสอบปัญหาด้านสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้นอย่างเป็นระบบ โดยศึกษาจากข้อเท็จจริง งานวิจัย ข้อกฎหมายและการลงพื้นที่ ตลอดจนการจัดประชุมรับฟังความคิดเห็นจากผู้แทนภาครัฐ ภาคเอกชนและภาคประชาสังคม เพื่อรวบรวมข้อมูลมาสังเคราะห์และวิเคราะห์ปัญหาสิทธิของผู้สูงอายุและจัดทำข้อเสนอแนะในประเด็นสิทธิที่สำคัญ 7 ด้าน ได้แก่ 1) สิทธิในที่อยู่อาศัย 2) สิทธิด้านสุขภาพ 3) หลักประกันรายได้ 4) สิทธิในการมีงานทำ 5) สิทธิในการศึกษาตลอดชีวิต 6) สิทธิในการได้รับความคุ้มครองจากการถูกทอดทิ้ง ถูกกระทำรุนแรง และถูกแสวงประโยชน์ และ 7) สิทธิการได้รับความคุ้มครองในสภาวะภัยพิบัติ ทั้งนี้ ในการศึกษาปัญหาสิทธิมนุษยชนของผู้สูงอายุ คณะทำงานฯ ได้ดำเนินการ ดังนี้

               1) การศึกษาสถานการณ์สิทธิของผู้สูงอายุจากกฎหมาย นโยบายของรัฐ รายงานการสำรวจประชากรสูงอายุในประเทศไทย พ.ศ. 2560 ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ และงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิของผู้สูงอายุ เช่น (1) รายงานสถานการณ์ผู้สูงอายุไทยประจำปี 2560 ของมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (2) รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์การศึกษาสถานการณ์ความรุนแรงและการละเมิดสิทธิต่อผู้สูงอายุไทย จัดทำโดยมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ และจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (3) แนวทางเพื่อพัฒนาระบบคุ้มครองพิทักษ์สิทธิผู้สูงอายุ ของ ดร.ภัทรพร คงบุญ และ (4) รายงานการศึกษาเพื่อจัดทำข้อเสนอแนะนโยบายหรือมาตรการเพื่อคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิของผู้สูงอายุ “กรณีการเลือกปฏิบัติในผู้สูงอายุ” ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ จัดทำโดยสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (2562)

               2) การลงพื้นที่เพื่อรับฟังข้อมูล ปัญหาอุปสรรค ข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับสิทธิผู้สูงอายุที่จังหวัดต่างๆ ใน 4 ภูมิภาค จากหน่วยงานภาครัฐ องค์กรภาคประชาสังคม และประชาชนในพื้นที่ เช่น สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์จังหวัด สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด สำนักงานยุติธรรมจังหวัด องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โรงพยาบาลและสถาบันการศึกษาในพื้นที่ สมาคมสภาผู้สูงอายุแห่งประเทศไทยประจำจังหวัด ศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุ ชมรมผู้สูงอายุ ชมรมอาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุที่บ้าน และมูลนิธิพัฒนางานผู้สูงอายุ ฯลฯ  ดังนี้

                     (1)   ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่จังหวัดขอนแก่น ระหว่างวันที่ 13 – 14 กรกฎาคม 2560

                     (2)   ภาคตะวันออก ที่จังหวัดชลบุรี ระหว่างวันที่ 3 – 4  สิงหาคม 2560

                     (3)   ภาคเหนือ ที่จังหวัดเชียงใหม่ ระหว่างวันที่ 10 – 11 สิงหาคม 2560

                     (4)   ภาคใต้ ที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี ระหว่างวันที่ 28 – 29 กันยายน 2560

               3) การจัดทำแบบสอบถามเกี่ยวกับผู้สูงอายุไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อขอรับทราบข้อมูล ปัญหาอุปสรรคและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับผู้สูงอายุ ดังนี้ (1) แบบสอบถามเกี่ยวกับปัญหาการละเลยทอดทิ้ง การใช้ความรุนแรง การล่วงละเมิดสิทธิผู้สูงอายุ และกลไกการปกป้องคุ้มครองผู้สูงอายุ โดยส่งไปยังสำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ และสำนักงานยุติธรรมทุกจังหวัด และ (2) แบบสอบถามเกี่ยวกับการดำเนินงานด้านผู้สูงอายุขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยส่งไปยังเทศบาลในจังหวัดสุราษฎร์ธานี จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดชลบุรี และจังหวัดขอนแก่น รวม 70 แห่ง

               4) การจัดประชุมเพื่อรับทราบการดำเนินงานส่งเสริมและคุ้มครองผู้สูงอายุ รวมทั้งปัญหาอุปสรรคจากหน่วยงานภาครัฐ ที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ 2 ครั้ง เมื่อวันที่ 9 เมษายน 2561 และวันที่ 18 พฤษภาคม 2561 โดยมีผู้แทนจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้าร่วมการประชุม 13 หน่วยงาน คือ (1) กรมกิจการผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (2) กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรม (3) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ  (4) กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย (5) สมาคมองค์การบริหารส่วนตำบลแห่งประเทศไทย (6) สมาคมองค์การบริหารส่วนจังหวัดแห่งประเทศไทย (8) สมาคมสันนิบาตเทศบาลแห่งประเทศไทย (8) กรุงเทพมหานคร (9) สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน (10) สำนักอนามัยผู้สูงอายุ กระทรวงสาธารณสุข (11) สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน (12) กรมการจัดหางาน กระทรวงแรงงาน และ (13) กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน โดยเชิญผู้จัดการชุดโครงการศึกษาวิจัยเพื่อพัฒนาระบบคุ้มครองพิทักษ์สิทธิผู้สูงอายุของมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทยเข้าร่วมประชุมด้วย

               5) การศึกษาดูงานเพิ่มเติมเกี่ยวกับการดำเนินงานด้านผู้สูงอายุขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่จังหวัดนนทบุรี 2 แห่ง คือ ศูนย์ฟื้นฟูสมรรถภาพผู้พิการและผู้สูงอายุในชุมชน ตำบลบางสีทอง และศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของสำนักงานเทศบาลนครนนทบุรี ในฐานะที่เป็นหน่วยงานต้นแบบที่ดีในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตและคุ้มครองสิทธิผู้สูงอายุ เพื่อรับฟังแนวทางการดำเนินงาน ปัญหาหรืออุปสรรค ตลอดจนข้อมูลและข้อคิดเห็นอื่นๆ ที่จะเป็นประโยชน์ต่อการจัดทำข้อเสนอแนะในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตและคุ้มครองสิทธิผู้สูงอายุ

               6) การจัดการรับฟังข้อคิดเห็นต่อร่างข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้สูงอายุ เมื่อวันที่ 1 พฤศจิกายน 2561 ณ โรงแรมมิราเคิล แกรนด์ คอนเวนชั่น กรุงเทพฯ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมข้อมูล ข้อคิดเห็น และข้อเสนอแนะจากหน่วยงานภาครัฐและภาคประชาสังคม สำหรับนำไปใช้ประกอบการจัดทำร่างข้อเสนอแนะในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของผู้สูงอายุของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยมีผู้เข้าร่วมประมาณ 150 คนจากภาคส่วนต่างๆ ทั้งผู้แทนจากหน่วยงานภาครัฐ อาทิ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (กรมกิจการผู้สูงอายุ) กระทรวงสาธารณสุข (สำนักอนามัยผู้สูงอายุ) กระทรวงแรงงาน (กรมการจัดหางาน) กระทรวงยุติธรรม (กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ) และกระทรวงศึกษาธิการ (สำนักบริหารการศึกษานอกโรงเรียน) และผู้แทนจากภาคประชาสังคมและสถาบันการศึกษา อาทิ มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย สมาคมสภาผู้สูงอายุแห่งประเทศไทย สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย และสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์

               7) การจัดการประชุมเพื่อรับฟังข้อคิดเห็นจากผู้ทรงคุณวุฒิของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ เมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 2561 โดยมีหน่วยงานภาครัฐที่ดำเนินงานด้านผู้สูงอายุเข้าร่วมประชุมด้วย เช่น ประธานคณะอนุกรรมาธิการกิจการผู้สูงอายุ ในคณะกรรมาธิการสังคม กิจการเด็ก เยาวชน สตรี ผู้สูงอายุ  คนพิการและผู้ด้อยโอกาส สภานิติบัญญัติแห่งชาติ ผู้แทนจากกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย กรมกิจการผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สมาคมองค์การบริหารส่วนจังหวัดแห่งประเทศไทย สมาคมองค์การบริหารส่วนตำบลแห่งประเทศไทย และผู้แทนจากสมาคมสันนิบาตเทศบาลแห่งประเทศไทย เพื่อนำความคิดเห็นไปประกอบการปรับปรุงข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของผู้สูงอายุของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติให้มีความถูกต้องและสมบูรณ์ครบถ้วนยิ่งขึ้น

               คณะทำงานฯ ได้ประมวลข้อมูลและข้อคิดเห็นที่ได้จากกระบวนการทำงานข้างต้น และนำมาสรุปเป็นข้อเสนอแนะเสร็จเรียบแล้ว ขณะนี้อยู่ระหว่างการเสนอคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเพื่อพิจารณาให้ความเห็นชอบในขั้นตอนสุดท้าย ก่อนเสนอไปยังรัฐบาลและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่อไป

               2.2 การจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของคนพิการ กรณีการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะของคนพิการ

               คณะทำงานจัดทำข้อเสนอแนะมาตรการ หรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของผู้สูงอายุและคนพิการ ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้ดำเนินการศึกษาและจัดทำข้อเสนอแนะเพื่อส่งเสริมสิทธิของคนพิการในการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะ ดังนี้

                     1) ทบทวนและสรุปข้อมูลปัญหาการเข้าถึงระบบขนส่งสาธารณะของคนพิการที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเคยหยิบยกและได้รับการร้องเรียนจากคนพิการ ได้แก่

                     –     หยิบยกกรณีสายการบินไม่มีอุปกรณ์เคลื่อนย้ายผู้โดยสารที่ใช้รถเข็น โดยเมื่อเดินทางถึงปลายทาง เครื่องบินไม่ได้จอดเทียบอาคารผู้โดยสาร พนักงานบนเครื่องบินใช้วิธียกผู้โดยสารขณะที่นั่งบนรถเข็นลงจากเครื่องบิน (คำร้องที่ 64/2560 ลงวันที่ 31 มกราคม 2560)

                     –     กรณีคนพิการร้องเรียนว่าสายการบินปฏิเสธไม่ให้ผู้พิการทางการเคลื่อนไหวที่  ไม่มีญาติช่วยดูแลเดินทาง (คำร้องที่ 488/2560 ลงวันที่ 12 ตุลาคม 2560)

                     –     กรณีภาคีเครือข่ายขนส่งมวลชนทุกคนต้องขึ้นได้ ร้องเรียนความล่าช้าของ กทม. ในการปรับปรุงสิ่งอำนวยความสะดวกที่สถานีรถไฟฟ้าบีทีเอส (ติดตั้งลิฟท์ให้ครบทุกสถานี) ซึ่งไม่เป็นไปตามคำพิพากษาศาลปกครองสูงสุดมีเมื่อวันที่ 21 มกราคม 2558 ที่ให้ กทม. ดำเนินการให้แล้วเสร็จภายใน 1 ปี(คำร้องที่ 555/2560 ลงวันที่ 25 ธันวาคม 2560)

                     2) ศึกษาและวิเคราะห์สถานการณ์ นโยบาย กฎหมาย มาตรการ และงานวิจัยที่เกี่ยวข้องของไทยที่เกี่ยวกับการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะสำหรับคนพิการ และแนวปฏิบัติที่ดี (good practices) ในการจัดบริการขนส่งสาธารณะสำหรับคนพิการของประเทศต่างๆ

                     3) จัดให้มีกระบวนการรับฟังปัญหาหรืออุปสรรคในการใช้ระบบการขนส่งสาธารณะ ตลอดจนข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางส่งเสริมการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะสำหรับคนพิการจากผู้แทนองค์กรคนพิการประเภทต่างๆ รวมถึงผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้เชี่ยวชาญ และนักวิชาการ อาทิ สมาคมคนตาบอดแห่งประเทศไทย สมาคมเพื่อผู้บกพร่องทางจิตแห่งประเทศไทย สมาคมคนหูหนวกแห่งประเทศไทย ศูนย์การดำรงชีวิตอิสระคนพิการจังหวัดนนทบุรี และสมาคมคนพิการแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ 29 มีนาคม 2561

                     4) จัดให้มีกระบวนการรับฟังการดำเนินงาน ปัญหาหรืออุปสรรคของคนพิการในการใช้ระบบขนส่งสาธารณะ ตลอดจนข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางส่งเสริมการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะสำหรับคนพิการจากหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง เมื่อวันที่ 19 ตุลาคม 2561 ประกอบด้วย 14 หน่วยงาน คือ (1) กรมส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (2) กรมท่าอากาศยาน กระทรวงคมนาคม (3) กรมการขนส่งทางบก กระทรวงคมนาคม (4) กรมเจ้าท่า กระทรวงคมนาคม (5) สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและจราจร กระทรวงคมนาคม (6) บริษัทท่าอากาศยานไทย จำกัด (มหาชน) (7) สำนักงานการบินพลเรือนแห่งประเทศไทย (8) การรถไฟแห่งประเทศไทย (9) บริษัท ขนส่ง จำกัด (10) การรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย (11) องค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ (12) ศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (13) สำนักการจราจรและขนส่ง กรุงเทพมหานคร (14) บริษัท ระบบขนส่งมวลชนกรุงเทพ จำกัด (มหาชน)    

                     5) จัดให้มีกระบวนการรับฟังการดำเนินงาน ปัญหาหรืออุปสรรคของคนพิการในการใช้ระบบขนส่งสาธารณะ ตลอดจนข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางส่งเสริมการเข้าถึงระบบการขนส่งสาธารณะสำหรับคนพิการจากภาคีเครือข่ายขนส่งมวลชนทุกคนต้องขึ้นได้ (Transportation for All: T4A) เมื่อวันที่ 19 พฤศจิกายน 2561 

               ขณะนี้อยู่ระหว่างการประมวลและวิเคราะห์ข้อมูลจากผลการศึกษาดังกล่าวข้างต้นและจัดทำข้อเสนอแนะเพื่อเสนอต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติพิจารณาต่อไป

3. งานด้านการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาท

               การไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชนเป็นอำนาจหน้าที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ตามที่พระราชบัญญัติคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 27 บัญญัติว่า “ในระหว่างการพิจารณาตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนของคณะกรรมการ ถ้าคณะกรรมการเห็นว่าอาจดำเนินการไกล่เกลี่ยได้ ให้คณะกรรมการดำเนินการไกล่เกลี่ยบุคคลหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อให้คู่กรณี ทำความตกลงเพื่อประนีประนอมและแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน ถ้าปรากฏว่าคู่กรณียินยอมตกลงเพื่อประนีประนอมและแก้ไขปัญหาและคณะกรรมการเห็นว่าการตกลงนั้นอยู่ในกรอบของการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ให้คณะกรรมการจัดให้มีการจัดทำข้อตกลงระหว่างคู่กรณีเป็นหนังสือไว้และให้ยุติเรื่อง” ทั้งยังปรากฏในหลักการว่าด้วยสถานะและหน้าที่ของสถาบันแห่งชาติเพื่อการคุ้มครองและส่งเสริมสิทธิมนุษยชน หรือ "หลักการปารีส (Paris Principles)” และกฎหมายไทย นอกจากนี้ การระงับข้อพิพาทด้วยการไกล่เกลี่ยประนีประนอมยังเป็นวิธีการยุติการขัดแย้งในกระบวนการยุติธรรมในสังคมไทยมาช้านาน แต่ยังขาดแนวทางการปฏิบัติที่เป็นรูปธรรมที่ชัดเจน

               คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจึงได้แต่งตั้งคณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ยเพื่อ   ทำหน้าที่ในการไกล่เกลี่ยบุคคลหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้คู่กรณีทำความตกลงเพื่อประนีประนอมและแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมทั้งศึกษาและพัฒนาระบบการไกล่เกลี่ยด้านสิทธิมนุษยชนและสร้าง  ผู้ไกล่เกลี่ยด้านสิทธิมนุษยชน โดยดำเนินการ ดังนี้

               3.1 การสร้างกลไกการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชน (Human Rights Conciliation) ตามหลักการปารีส

               คณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ย ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้จัดการสัมมนา เรื่อง “การสร้างกลไกการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชน (Human Rights Conciliation) ตามหลักการปารีส” ในวันที่ 3 มิถุนายน 2559 ณ โรงแรมเซ็นทรา บาย เซ็นทารา ศูนย์ราชการและคอนเวนชันเซ็นเตอร์ แจ้งวัฒนะ เพื่อเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจด้านหลักการและกลไกการไกล่เกลี่ยด้านสิทธิมนุษยชน โดยมีผู้เข้าร่วมสัมมนาจำนวน 216 คน ประกอบด้วย เจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ผู้แทนหน่วยงานภาครัฐ เครือข่ายองค์กรภาครัฐและเอกชน ภาคประชาสังคมและภาคการศึกษาที่เกี่ยวข้องกับการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

               3.2 การจัดทำระเบียบคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการไกล่เกลี่ย พ.ศ. 2559

               คณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ย ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้จัดทำระเบียบคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการไกล่เกลี่ย พ.ศ. 2559 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 6 กันยายน 2559 โดยผ่านการศึกษาและการรับฟังความคิดเห็นจากผู้ทรงคุณวุฒิและเจ้าหน้าที่ผู้ปฎิบัติในสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ นับเป็นครั้งแรกที่มีการวางหลักเกณฑ์เกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยประนีประนอม โดยพิจารณาเรื่องที่จะให้มีการไกล่เกลี่ย การมอบหมายผู้ไกล่เกลี่ย การกำหนดให้ผู้ไกล่เกลี่ยต้องเปิดเผยข้อเท็จจริง รวมทั้งให้คู่กรณีสามารคคัดค้านได้ การกำหนดหลักเกณฑ์ในการพ้นจากการเป็นผู้ไกล่เกลี่ย การกำหนดกระบวนการไกล่เกลี่ยโดยให้คำนึงถึงความยินยอมของคู่กรณี การรักษาความลับในการไกล่เกลี่ย โดยผู้ไกล่เกลี่ยต้องมีความเป็นกลาง มีจริยธรรมบนพื้นฐานของการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน โดยคำนึงถึงผลประโยชน์และก่อให้เกิดความเป็นธรรมแก่ประชาชนมากที่สุด

               ต่อมา เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2560 ได้จัดเสวนา เรื่อง “การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชน” ตามระเบียบคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการไกล่เกลี่ย พ.ศ. 2559 เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจระเบียบและหลักการไกล่เกลี่ยเบื้องต้นแก่เจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติและประชาชนทั่วไป ซึ่งจะทำให้ภารกิจในการไกล่เกลี่ยด้านสิทธิมนุษยชนมีความชัดเจนและเป็นรูปธรรม และเป็นทางเลือกหนึ่งในการแก้ไขปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน

               3.3 การดำเนินการไกล่เกลี่ยประนีประนอม

               ระหว่างการปฏิบัติหน้าที่ของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติชุดที่ 3 มีคำร้องที่เข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ย 5 คำร้อง โดยสามารถไกล่เกลี่ยจนเป็นที่ยุติ จำนวน 3 คำร้อง และมีรายงานผลการไกล่เกลี่ย 3 เรื่อง โดยคำร้องแรกที่ได้ดำเนินการไกล่เกลี่ยเป็นเรื่องที่ผู้ร้องขอให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตรวจสอบและไกล่เกลี่ย กรณีที่ผู้ร้องประสบอุบัติเหตุทางรถยนต์ เมื่อวันที่ 19 มกราคม 2559 ได้รับบาดเจ็บที่ต้นคอ ลุกนั่งไม่ได้ มีอาการชาที่มือ ถูกนำตัวส่งโรงพยาบาลรัฐแห่งหนึ่ง โดยแพทย์ได้เอกซเรย์ (X–Ray) และวินิจฉัยว่าไม่พบความปกติ จึงไม่ให้พักรักษาที่โรงพยาบาล ผู้ร้องอ้างว่าได้ขอให้แพทย์ตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) แต่ได้รับการปฏิเสธหลายครั้ง ต่อมา ผู้ร้องย้ายไปรับการรักษาที่โรงพยาบาลรัฐอีกแห่งหนึ่ง ได้รับการตรวจเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ จึงพบว่าเกิดความผิดปกติที่กระดูกต้นคอ คือ Subluxation of Facet Joint of C7–T1 ได้รับการตรวจเอ็กซเรย์ด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) เพื่อทำการรักษาด้วยการผ่าตัด ในวันที่ 25 มกราคม 2559 ผู้ร้องเห็นว่าความล่าช้าในการวินิจฉัยโรค อาจเป็นเหตุให้ได้รับความบอบช้ำและส่งผลกระทบให้ร่างกายเป็นอัมพาตได้

               คณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ยได้ดำเนินการไกล่เกลี่ย ซึ่งคู่กรณีทั้งสองฝ่ายเจรจาตกลงกันได้ โดยผู้ร้องมีความประสงค์ให้ผู้ถูกร้องแสดงความรับผิดชอบด้วยการเยียวยาและปรับปรุงการบริการเพื่อป้องกันไม่ให้มีการละเมิดสิทธิผู้ป่วย ขณะที่ผู้ถูกร้องให้ข้อมูลว่าการรักษาพยาบาลของแพทย์เป็นไปตามขั้นตอนและมาตรฐานวิชาชีพ แต่เพื่อเป็นการเยียวยาด้านความรู้สึกของผู้ร้อง จึงพิจารณามอบเงินให้ผู้ร้องเป็นเงิน 250,000 บาท และตกลงที่จะปรับปรุงแก้ไขระบบการให้บริการเพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่อาจจะเกิดขึ้น โดยผู้ร้องไม่ประสงค์ที่จะให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติตรวจสอบ และจัดทำบันทึกข้อตกลงการไกล่เกลี่ยไว้เป็นหลักฐาน ทำให้ปัญหาของผู้ร้องได้รับการเยียวยาในกรอบของการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

               3.4 การจัดทำหลักสูตรการอบรมบุคลากร

               คณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ย ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้จัดทำหลักสูตรการอบรมด้านการไกล่เกลี่ย เพื่อเพิ่มพูนความรู้ความเข้าใจและทักษะในการไกล่เกลี่ยให้กับเจ้าหน้าที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ซึ่งมีเจ้าหน้าที่จำนวน 29 คน ได้เข้ารับการอบรมในระหว่างระหว่างเดือนสิงหาคมถึงเดือนกันยายน 2559 โดยได้ศึกษาดูงานที่ศาลอาญาและสำนักงานคณะกรรมการกำกับและส่งเสริมการประกอบธุรกิจประกันภัย (คปภ.) ทั้งนี้ ได้มีการคัดเลือกผู้เข้ารับการอบรมจำนวน 12 คน ไปศึกษาดูงานด้านการไกล่เกลี่ยและงานด้านสิทธิมนุษยชนที่สาธารณรัฐเกาหลีใต้ ระหว่างวันที่ 28 – 31 มีนาคม 2560 โดยได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิฟรีดริช เนามัน หลังการศึกษาดูงานดังกล่าว เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2560 คณะอนุกรรมการด้านการไกล่เกลี่ยได้จัดให้มีการเสวนา เรื่อง “การไกล่เกลี่ยและประนีประนอมข้อพิพาทด้านสิทธิมนุษยชนใน กสม.และหน่วยงานด้านการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนในสาธารณรัฐเกาหลี” เพื่อให้เจ้าหน้าที่ได้นำเสนอผลการศึกษาดูงานและร่วมแลกเปลี่ยนความรู้ รวมทั้งประสบการณ์เพื่อพัฒนาการทำงานด้านการไกล่เกลี่ยของสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ต่อไป

               3.5 การเปิดศูนย์ไกล่เกลี่ยในสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

               เนื่องในโอกาสที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจัดกิจกรรมครบรอบ 16 ปีแห่งการสถาปนาองค์กร เมื่อวันที่ 6 กรกฎาคม 2560 คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้เปิดศูนย์ไกล่เกลี่ยในสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการนำวิธีการระงับข้อพิพาททางเลือกมาใช้ ซึ่งเป็นไปตามที่ระเบียบคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการไกล่เกลี่ย พ.ศ. 2559 กำหนดไว้ โดยศูนย์ไกล่เกลี่ยที่ตั้งขึ้นมีอำนาจหน้าที่ ดังนี้

                     (1) จัดให้มีการไกล่เกลี่ยตามที่คณะกรรมการมอบหมาย 

                     (2) ส่งเสริมและเผยแพร่วิธีการระงับข้อพิพาททางเลือก โดยเฉพาะการไกล่เกลี่ย 

                     (3) จัดทำสารบบและสำนวนไกล่เกลี่ย 

                     (4) ติดต่อประสานงานกับผู้ไกล่เกลี่ยและคู่กรณี 

                     (5) รวบรวมผลการปฏิบัติงานไกล่เกลี่ยของคณะกรรมการและผู้ไกล่เกลี่ย 

                     (6) ประสานงานกับหน่วยงานหรือองค์กรอื่นหรือองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนอื่นเกี่ยวกับการดำเนินวิธีการระงับข้อพิพาททางเลือก โดยเฉพาะการไกล่เกลี่ย 

                     (7) จัดทำและรายงานข้อมูลและสถิติเกี่ยวกับการดำเนินการไกล่เกลี่ย ตลอดจนรวบรวม ข้อมูลเพื่อการประเมินผลการดำเนินงานไกล่เกลี่ย ให้มีหัวหน้าศูนย์ไกล่เกลี่ยและเจ้าหน้าที่ประจำศูนย์ไกล่เกลี่ยตามที่สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเห็นสมควร