Page 9 - แนวปฏิบัติเพื่อการจัดการร่วมประเด็นสิทธิมนุษยชน : สิทธิชุมชนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
P. 9
สิทธิชุมชน กับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ 9
สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
• เป็นสิทธิเชิงกลุ่ม เป็นระบบจัดการร่วมโดยใช้ชุมชนเป็นฐาน
• รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐ ก�าหนดไว้ ๒ ส่วน ดังนี้
๑. เป็นสิทธิ บุคคลและชุมชนมีสิทธิในการจัดการ บ�ารุงรักษา และใช้ประโยชน์จาก
ทรัพยากรธรรมชาติฯ อย่างสมดุลและยั่งยืน และร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
หรือรัฐในการด�าเนินการดังกล่าว เป็นสิทธิที่เกิดขึ้นแล้ว ใช้สิทธิได้ทันที ใช้สิทธิทางศาล
หรือยกขึ้นเป็นข้อต่อสู้คดีในศาลได้ (มาตรา ๔๓ (๒) + ๒๕)
๒. เป็นหน้าที่ของรัฐ
• รัฐมีหน้าที่ให้ประชาชนและชุมชนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ คุ้มครอง บ�ารุงรักษา ฟื้นฟู
บริหารจัดการ และใช้ หรือจัดให้มีการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติฯ ให้เกิด
ประโยชน์อย่างสมดุลและยั่งยืน โดยต้องให้ประชาชนและชุมชนในท้องถิ่นที่เกี่ยวข้อง
มีส่วนร่วมด�าเนินการและได้รับประโยชน์จากการด�าเนินการดังกล่าวด้วย (มาตรา ๕๗ (๒))
• รัฐต้องด�าเนินการให้มีการศึกษาและประเมินผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อม
และสุขภาพ และจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นของผู้มีส่วนได้เสียและประชาชนและ
ชุมชนที่เกี่ยวข้องก่อนการด�าเนินการใดของรัฐหรือที่รัฐจะอนุญาตให้ผู้ใดด�าเนินการที่อาจมี
ผลกระทบอย่างรุนแรง โดยชุมชนมีสิทธิในการได้รับข้อมูล ค�าชี้แจง และเหตุผลจากหน่วยงาน
ของรัฐก่อนการด�าเนินการ และรัฐต้องด�าเนินการอย่างระมัดระวัง หากเกิดผลกระทบขึ้น
ต้องมีการเยียวยาอย่างเป็นธรรมและไม่ชักช้า (มาตรา ๕๘)
• หากหน้าที่ของรัฐเป็นการท�าเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่ประชาชนโดยตรง ประชาชน
และชุมชนมี “สิทธิที่จะติดตามและเร่งรัดให้รัฐด�าเนินการ รวมทั้งฟ้องร้องหน่วยงานของ
รัฐที่เกี่ยวข้อง” ได้ (มาตรา ๕๑)
ระบบการจัดการธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่เป็นระบบการจัดการโดยรัฐ ได้ก่อให้เกิด
ความขัดแย้งระหว่างรัฐกับชุมชนอยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็นการจัดการทรัพยากรทางทะเล
และชายฝั่ง การจัดการทรัพยากรที่ดินและป่าไม้ การด�าเนินโครงการพัฒนาต่าง ๆ แม้ที่ผ่านมา
รัฐจะแก้ไขไปแล้วหลายเรื่อง แต่ยังมีเนื้อหาบางส่วนที่ไม่เป็นไปตามรัฐธรรมนูญ เพราะยังใช้
ระบบจัดการโดยรัฐเป็นส�าคัญ และยังให้ความส�าคัญกับการมีส่วนร่วมของประชาชน
และชุมชนค่อนข้างน้อย