Page 8 - แนวปฏิบัติเพื่อการจัดการร่วมประเด็นสิทธิมนุษยชน : สิทธิชุมชนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
P. 8
8 สำ�นักงานคณะกรรมการสำิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
สิทธิชุมชน
ในมิติทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
ภาพรวมแนวปฏิบัติ
เพื่อการจำัดการ
ร่วมประเด็นสิทธิชุมชน ความส�คัญของสิทธิชุมชน
กับการจำัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดล้อม
แนวทางการรับรองสิทธิชุมชน
ในมิติทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
ก�าหนดขอบเขตค�านิยามต่าง ๆ ให้ชัดเจนไม่แคบหรือกว้างเกินไป โดยเฉพาะค�าว่า “ชุมชน” และ “สิทธิชุมชน”
รับรองสิทธิชุมชนในลักษณะเป็นสิทธิที่สามารถใช้ได้ทันที ไม่จ�าเป็นต้องจดทะเบียน หรือขออนุญาต
โดยครอบคลุมทั้งสิทธิในการจัดการ บ�ารุงรักษา และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม
และความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน และสิทธิที่จะร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
หรือรัฐในการด�าเนินการ
สิทธิที่จะร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือรัฐ ก�าหนดให้ใช้ได้ในสองลักษณะ ดังนี้
๑) สิทธิเชิงกระบวนการ คือ สิทธิในการมีส่วนร่วมกับรัฐในระดับร่วมจัดการ
๒) สิทธิภายใต้ระบบการจัดการร่วมโดยเอาชุมชนเป็นฐาน โดยก�าหนดบทบาทของชุมชนให้เด่นมากกว่า
บทบาทของรัฐ
ควรน�าหลักเกณฑ์การจัดการร่วม ๘ ข้อของเอลินอร์ ออสตรอม (Elinor Ostrom) มาใช้เป็นแนวทาง
ในการก�าหนดหลักเกณฑ์และเงื่อนไขการใช้สิทธิชุมชน ดังนี้
๑) การระบุขอบเขตที่ชัดเจน ทั้ง “ขอบเขตเกี่ยวกับผู้ใช้” และ “ขอบเขตของทรัพยากร”
๒) กติกาในการจัดการทรัพยากรจะต้องสอดคล้องกับสภาพสังคมและเงื่อนไขของพื้นที่
๓) ผู้มีส่วนได้เสียในการใช้ทรัพยากรสามารถมีส่วนร่วมในการก�าหนดกติกา
๔) มีการติดตามประเมินผลที่มีประสิทธิภาพ โดยผู้มีส่วนได้เสียในการใช้ทรัพยากร
๕) มีการลงโทษผู้ละเมิดกฎกติกาอย่างค่อยเป็นค่อยไป
๖) มีกลไกจัดการความขัดแย้งที่มีต้นทุนต�่าและเข้าถึงได้ง่าย
๗) รัฐยอมรับในสิทธิของชุมชน โดยรับรู้และให้สิทธิแก่ชุมชนในการก�าหนดและบังคับใช้กติกาได้
๘) กติกายึดโยงกับระบบที่ใหญ่กว่า
มีระบบสนับสนุนการใช้สิทธิชุมชน อาทิ มี “องค์กร/สภาคู่ขนาน” ของชุมชนที่ได้รับการรับรองตามกฎหมาย
เพื่อเป็นกลไกในการเฝ้าระวัง รวมถึงการก�าหนดให้มีมาตรการ/เครื่องมือ/กลไกใน “การส่งเสริมชุมชนและ
สิทธิชุมชน” โดยเฉพาะการช่วยเหลือชุมชนที่ไม่แข็งแรง เพื่อจะได้สามารถใช้สิทธิชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ
