Page 12 - แนวปฏิบัติเพื่อการจัดการร่วมประเด็นสิทธิมนุษยชน : สิทธิชุมชนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
P. 12
12 สำ�นักงานคณะกรรมการสำิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
สิทธิชุมชน กับการจำัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และ
การพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
นับตั้งแต่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ จนถึงรัฐธรรมนูญ
แห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐ ล้วนได้บัญญัติรับรอง “สิทธิชุมชน” ในฐานะ
“สิทธิเชิงกลุ่ม” โดยให้สิทธิแก่ชุมชนในการมีส่วนร่วมในการจัดการ บ�ารุงรักษา และ
ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
บทบัญญัติดังกล่าวท�าให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแนวคิดการจัดการทรัพยากร
ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จากเดิมที่ให้อ�านาจและบทบาทการจัดการโดยรัฐเป็นส�าคัญ
มาสู่การให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการจัดการกับรัฐ กลายเป็นระบบ “การจัดการร่วมที่มี
ชุมชนเป็นฐาน” ซึ่งชุมชนมีบทบาทหลักในการจัดการ โดยรัฐท�าหน้าที่สนับสนุนส่งเสริม
ลักษณะส�คัญของสิทธิชุมชน ๒ ด้าน
ด้านที่หนึ่ง : เป็นสิทธิเชิงซ้อน ด้านที่สอง : เป็นทั้งสิทธิเชิงเนื้อหา
และสิทธิเชิงกระบวนการ
ภายใต้ข้อตกลงจัดการร่วมกัน ชุมชนมี • สิทธิเชิงเนื้อหา เป็นสิทธิที่เป็นสาระ
และสามารถใช้สิทธิหลายประเภท ซึ่ง และมีเนื้อหาเป็นของตัวเองโดย
สัมพันธ์และเกี่ยวข้องกัน เช่น การจัดการ สมบูรณ์ เช่น สิทธิในสุขภาพ สิทธิในชีวิต
การบ�ารุงรักษา และการใช้ประโยชน์ สิทธิในร่างกาย สิทธิในทรัพย์สิน เป็นต้น
ซึ่งแต่ละประเภทมีการทับซ้อนในแต่ละระดับ • สิทธิเชิงกระบวนการ ท�าหน้าที่เชิง
แตกต่างกัน และสามารถปรับเปลี่ยน กระบวนการภายใต้แนวคิดการมีส่วนร่วม
ได้ตามเงื่อนไขที่ก�าหนด เช่น บางเงื่อนไขสิทธิ ของประชาชน เช่น สิทธิในการเข้าถึง
ความเป็นเจ้าของทรัพยากรบางประเภท ข้อมูลข่าวสาร สิทธิในการมีส่วนร่วม
เป็นของรัฐ หรือของบุคคลในชุมชน ตัดสินใจ เป็นต้น โดยสิทธิเชิงกระบวนการ
แต่ชุมชนมีสิทธิในการใช้ประโยชน์ และ ถือเป็นเครื่องมือส�าคัญในการพัฒนา
การจัดการ เป็นต้น รักษาไว้และขับเคลื่อนไปสู่การส่งเสริม
และคุ้มครองสิทธิในเชิงเนื้อหา